Árbók Háskóla Íslands - 31.12.1998, Síða 100

háð eru gerð sameinda efnisins. Bylgjutölur fyrir Ijósbylgjur leysigeisla eru not-
aðar sem mætikvarði á lit Ijóssins. Útlit litrófanna er háð atómsamsetningu.
fjarlægð milli atóma. hreyfanleika og orku sameinda sem og skipan rafeinda á
brautum umhverfis atómkjarna. Fræðilegt líkan sem nærtil þessara þátta efnis-
einda er notað til að líkja eftir útliti mældu litrófanna. Þegar samræmi hefir náðst
milli fræðilegra og mældra litrófa fást ýmsar upplýsingar um sameindirnar, svo
sem varðandi fjarlægðir milli atóma, hreyfanleika. sem og orku- og rafeinda-
skipan.
Niðurstöður rannsókna af þessu tagi hérlendis tengjast alþjóðlegum rannsóknum
á áhrifum orkuríkra sólargeisla á ósoneyðingu í heiðhvolfinu.
Verkefni II.
Umbreyting lífrænna sameinda með leysigeislun. Orku Ijósgeisla má nýta til að
umbreyta sameindum. Ef Ijósgeisla er beint á efnasýni getur hann valdið rofnun
tengja milli efniseinda og/eða umröðun frumeinda í sameindum.
Aðferð: Sýni með lífrænu efni í vökvalausn er geislað með leysigeisla í mislangan
tíma og hlutfall umbreytts og óbreytts forms sameinda ákvarðað með
efnagreiningaraðferðum.
Rannsóknir af þessu tagi hafa leitt í Ijós að umbreyting sameinda er verutega háð
sameindabyggingu. Niðurstöðunum svipartil þekktra umbreytinga sem eiga sér
stað í mannsauganu á fyrsta stigi Ijósskynjunar. Þess má einnig geta að
niðurstöður svipaðra rannsókna erlendis hafa verið nýttar við gerð sólarolía.
Jarðeðlisfræðistofa
Rannsóknir stofunnar beinast mjög að ýmsum þeim ferlum sem eru sérstaklega
virkir á Islandssvæðinu. í skorpu og möttli jarðar. við yfirborðið og [ háloftunum.
Meðal annars hefur jarðeðlisfræðistofa unnið nokkur síðustu ár að rannsóknum á
jarðskjálftabylgjum frá fjarlægum skjálftum með svonefndum breiðbandsmætum:
Þær veita upplýsingar um eiginleika svokallaðs möttulstróks sem talinn er vera
undir landinu. Möttulstrókurinn veldur miklu um þá eldvirkni sem hér er. en að
hluta stafar hún af landreki á Mið-Atlantshafshryggnum. Á stofunni eru gerðar
nákvæmar mælingar á staðsetningu mælipunkta víða um landið til að kanna
landrekshreyfingarnar.
Unnið var að rannsóknum á umbrotum (eldgosi, jarðskjálftum og hlaupi) sem
urðu ÍVatnajökli haustið 1996. og í desember 1998 varð þarafturgos sem jarð-
eðlisfræðistofa fylgdist einnig grannt með. Umbrotarannsóknirnar voru styrktaraf
Alþingi með sérstökum fjárveitingum. Verið er að kanna eðli fleiri eldstöðva á
landinu. bæði út frá skjálftavirkni í rótum þeirra, niðurstöðum ítarlegra þyngdar-
sviðsmælinga (með nýju mælitæki sem nokkrar íslenskar stofnanir keyptu sam-
eiginlega á árinu) og með öðrum aðferðum.
Unnið var að könnun á afkomu, hreyfingu og afrennsli vatns frá Vatnajökli og
Langjökli. og á orsökum jökulhlaupa og framhlaupa jökla. Haldið var áfram könn-
un á þykkt og innri gerð jökla landsins með íssjá. og á árinu voru reknar sex
sjálfvirkar veðurathugunarstöðvar á Vatnajökli til að fylgjast með áhrifum veður-
þátta á afkomu jökla. Síðastnefnda verkefnið er styrkt af Evrópusambandinu.
Hafin var samantekt á gögnum um jöklabreytingar á Islandi sl. 300 ár.
Stofan gerir mætingar á súrefnis-. vetnis- og kolefnissamsætum í jökulís og
grunnvatni með massagreini og á meðalannars hlut að fjölþjóðlegum rannsókn-
um á ískjörnum úr Grænlandsjökli til að kanna þróun veðurfars liðins tíma. I
tengslum við massagreininn er haldið áfram uppbyggingu aðstöðu til geislakols-
aldursmælinga á jarðmyndunum. grunnvatni og fornleifum. í samstarfi við Árósa-
háskóla.
Háloftadeild jarðeðlisfræðistofu hefur. auk reglubundinnar starfsemi við rekstur
segulmælingastöðvar. tekið virkan þátt í íðorðastarfi sem m.a. leiddi til útgáfu nýs
Tölvuorðasafns á árinu.
Starfsmenn stofunnar birtu (einir eða með öðrum) yfir 20 greinar í ritrýndum
tímaritum á alþjóðavettvangi á árinu 1998 og auk þess fjölda af skýrslum, grein-
um á íslensku. útdráttum erinda á ráðstefnum o.fl. Af fyrsttöldu ritsmíðunum má
til dæmis nefna grein með forsíðumynd í tímaritinu Nature um orsakir fram-
96