Árbók Háskóla Íslands - 31.12.2003, Blaðsíða 200

Brautskráningar-
ræður háskólarektors
Málefni Háskóla
Ræða við brautskráningu í Háskólabíói 22. febrúar 2003
Málefni háskóla eru ofarlega á baugi í opinberri umræðu um víða veröld. Sú um-
ræða fer þó ekki hátt miðað við þá miklu umfjöllun sem málefni fyrirtækja htjóta í
fjölmiðlum. að ekki sé minnst á þjóðríkin. bæði stór og smá. sem leika aðalhlut-
verkin í valdatafti heimsins. Athygli almennings beinist stöðugt að atburðum sem
eiga sér stað í efnahagslífi og stjórnmátum. Viðburðir á sviði vísinda. lista og
mennta vekja vissulega einnig athygti. en með öðrum hætti því margir ganga að
því vísu að þeir skipti ekki sköpum fyrir daglegt líf okkar og lífsafkomu. Fátt hefur
þó eins mikla þýðingu fyrir lífshagsmuni fólks og einmitt menntun. vísindi og list-
ir. Menningarviðburðir vekja spurningar um hvað skipti máli í lífinu. hvernig
bregðast skuli við nýjum aðstæðum og hver við sjálf erum.
Ágætu kandídatar, um leið og ég óska ykkur og fjölskytdum ykkartil hamingju
með daginn - með þann viðburð sem hér á sér stað - iangar mig til að ræða svo-
lítið við ykkur um mátefni sem ég tel miklu skipta fyrir okkur öll og þó hugsan-
lega enn meira máli fyrir börn okkar og komandi kynstóðir. Þetta eru málefni há-
skóla. þróun þeirra um þessar mundirog þýðing þeirra fyrir framtíðina. Háskólar
hafa frá miðötdum gegnt lykilhlutverki í menningu vestrænna þjóða og aðrar
þjóðir heimsins hafa á síðari tímum kappkostað að móta háskóla að þeirra fyrir-
mynd. Umræðan um háskóla nú um stundir bendir öll til þess að háskólum sé
ætlað æ víðtækara hlutverk í þjóðfélagi framtíðarinnar. Þess vegna er mikilvægt
að vel og vandlega sé hugað að málefnum þeirra.
Umræðan um framtíð háskóla tekur mið af ákveðinni þróun sem lýst hefur verið í
þremur eftirfarandi staðhæfingum.
t. Sífellt fleiri leita eftir námi í háskótum eða við æðri menntastofnanir.
2. Stjórnendur skólanna hljóta að axta aukna ábyrgð í því skyni að gera rekstur
háskólana eins árangursríkan og hagkvæman og kostur er.
3. Opinberir aðilar hafa ekki aukið framlög sín til háskólanna í réttu hlutfatli við
vöxt þeirra og fjölgun nemenda.
Staðhæfingar þessar eiga allar við Háskóla Islands: Aðsókn að Háskótanum eykst
stöðugt - aukningin frá 1997 er hvorki meira né minna en um 40% - og þetta ger-
ist á sama tíma og fimm aðrir skólar á háskólastigi líta dagsins tjós! Fjárveitingar
til skólans frá opinberum aðitum hafa ekki hækkað í samræmi við þessa miklu
fjölgun. Og með nýjum lögum um Háskóla íslands hefur stjórnendum hans verið
fatin margvísleg aukin ábyrgð á öllum rekstri hans og skipulagi.
Sú þróun sem hér er lýst vekur margar spurningar. Ég nefni nokkrar þeirra:
Hvers vegna sækja sífeltt fleiri nemendur í háskóta? Hvað geta háskótar gert við
núverandi aðstæður til að styrkja stöðu sína og bæta rekstur sinn? Hvernig má
renna traustari fjárhagsstoðum undir háskólastarfið?
Svarið við fyrstu spurningunni - um ástæður þess að æ fleiri kjósa að leggja
stund á háskólanám - kann að virðast svo augtjóst að þarflaust sé að ræða það:
Æ fleirum sé tjóst að með háskólanámi gefist þeim fremur kostur á vet launuðum
störfum og fólk tryggi með því móti betur stöðu sína og möguteika í þjóðfélaginu.
Frá sjónarhóli hins opinbera sé aukin menntun þegnanna mikilvægur liður í því
að skapa skilyrði fyrir meiri hagsæld og öftugri uppbyggingu þjóðfélagsins. Sam-
hliða þessu gerir þjóðfétagið sífellt meiri kröfur um háskólamenntun á æ fleiri
sviðum. í mínum huga teikur ekki vafi á því að fjöldi fólks streymir líka til háskól-
anna vegna þess að það veit eða telur sig vita að ekkert sé líklegra til að veita því
196