Árbók Háskóla Íslands - 31.12.2003, Blaðsíða 204

Lærdómur er virðisauki lífsins
Ræða við brautskráningu í Laugardalshöll 21. júní 2003
Við lifum á tímum mikilla umsvifa í efnahagslífi heimsins. Verslun og viðskipti
dafna sem aldrei fyrr og margir líta á heiminn sem eitt markaðshagkerfi þar sem
vörur og vinnuaft. fjármagn og fyrirtæki flæða á milli landa og heimsálfa. Meg-
inskýringin á þessari efnahagslegu hnattvæðingu er þróun nýrrar tækni í fram-
leiðslu og viðskiptum. samskiptum og miðlun upptýsinga. Þróun tækninnar hefur
raunar verið svo ör og margbrotin að við höfum engan veginn haft undan við að
tileinka okkur hana. Um leið hafa nýirsiðir og samskiptaform rutt sértit rúms
sem valda því að reynsla og ráð eldri kynslóða kunna að virðast haldtítil til teysa
úr vandamálum sem að steðja.
Góðir kandídatar. um teið og ég óska ykkur og fjölskyldum ykkar hjartanlega til
hamingju með prófgráðuna langar mig til að ræða við ykkur um hina nýju verötd.
ógnir hennar og ævintýri.
Háskólavorið
Ég nefni strax eitt ævintýri sem við erum að upplifa á íslandi í dag. en það er hin
mikla sókn í meistara- og doktorsnám við Háskóla íslands og ótal spennandi við-
burðir í fræðastarfi og rannsóknum sem einkenna þessa þróun. Á hverjum degi
berast fréttir af fræðastarfi nemenda og kennara Háskólans og sagt er frá mál-
þingum og fyrirtestrum þar sem nýjar rannsóknir. tilgátur og niðurstöður eru
kynntar og ræddar. Heimsóknir erlendra fræðimanna eru dagtegt brauð og ís-
lenskir fræðimenn eru á faraldsfæti að kynna fræði sín og niðurstöður úti í heimi.
þótt sjaldnast sé sagt frá því í innlendum fjölmiðlum. [ þeim btasa hins vegar við
auglýsingar um atls kyns nám á háskótastigi sem nú er boðið upp á hér á landi.
Auk Háskóla íslands veita nú einir níu skótar nám til fyrstu háskólagráðu og
nokkrir þeirra bjóða einnig upp á nám til meistaraprófs. Þetta sýnir feikilega
grósku - sannkaltað háskólavor - í íslensku menntalífi. Og þetta vekur að sjálf-
sögðu margar spurningar um framtíð æðri menntunar á íslandi og hvernig best
verði staðið að því að virkja þann etdheita áhuga á aukinni fræðslu og rannsókn-
um sem brennur á þjóðinni. Möguleikarnir er miklir. tækifærin óteljandi. Ævin-
týrið um endursköpun menningar okkar og þjóðlífs í anda sannra vísinda og
þekkingarleitar er vissutega þegar hafið. en það er enn á byrjunarstigi - fram-
undan bíður okkar nýr veruleiki. htaðinn óvæntum uppfinningum og uppgötvun-
um sem eiga eftirað breyta heiminum og okkur sjálfum.
Þetta vitið þið. kandídatar góðir, eins vel og ég vegna þess að líf ykkar síðustu
misserin og árin hefur einmitt snúist um þetta. Altt nám - en einkum þó háskóta-
nám - felst í lærdómslífi. lífi sem einkennist af þeim ásetningi að virkja mögu-
leika lífsins, tífi sem felst í að læra að skilja. að kunna og að vita hluti sem gefa
því aukið gildi að lifa og vera til. Um þetta á líf okkar að snúast - að auka gitdi
þess að lifa mennsku lífi og gera mannlífið betra. Lærdómur er virðisauki lífsins.
Ógn efnahagshyggjunnar
En stundum snýst lífið gegn sjálfu sér. Lífsbaráttan verður barátta gegn böli sem
á rætur sínar í brengluðu mati á gæðum lífsins. öfgafullum skoðunum eða hugs-
unarhætti sem hindrar að við nýtum þá möguieika sem lífið hefur upp á að bjóða.
Ég ætla ekki. ágætu kandídatar. að þreyta ykkur tengi á kenningum um það sem
ógnar okkur. þau öfl og þær hvatir sem iðulega verða tit að spilla manntífinu.
samskiptum fólks og möguleikum á að lifa góðu og skapandi lífi. En ég vil vekja
eftirtekt ykkar á ævafornum sannindum sem ég tel að okkur nútímafólki sé lífs-
nauðsyn að taka mið af í lífi okkar og starfi: Það sem mestu skiptir í lífinu verður
ekki vegið og metið á efnahagslegum mælikvarða. Fenni yfir sannindi þessi er
hætt við að hin nýja veröld. sem við eigum ölt að taka þátt í að skapa. verði ekki
sú veröld ævintýra sem við þráum að börn okkar og barnabörn njóti. heldur ver-
öld þarsem illska nær yfirráðum.
Tit að skilja gildi þessara sanninda skulum við fyrst leiða hugann að því sem ógn-
ar mest heilbrigðri hugsun og samstöðu meðal fótks og meðal þjóða heimsins.
Það er í fæstum orðum sagt hörkuleg barátta um efnahagsleg gæði og um leið
vanmat á menningarlegum og pólitískum gæðum. Ég skal skýra hvað fyrir mér
vakir í eins stuttu máli og mér er unnt. Á okkar dögum er sú hugmyndafræði
áhrifaríkust að efnahagsleg gæði. sem vegin eru í peningum og fjármagni. hljóti
að ráða úrslitum um gang mála í mannlegu samfélagi. Ötl mannleg samskipti
séu að endingu ekkert annað en viðskipti þar sem hver og einn hugsar um að
200