Dýraverndarinn - 01.02.1978, Page 27

Umskiptingurinn
eftir Hannes frá Hleiðargarði
Hafa umskiptingar verið til? -
Þjóðsögurnar og munnmælin segja
að svo sé. Ætíð áttu þar illvættir og
vond öfl að vera að verki. Hvað
sem um þessa þjóðtrú má segja, þá
má þó fullyrða, að allmörg dæmi
séu fyrir hendi um það, að ein-
kennileg, og mér liggur við að
segja, dularfull breyting hafi orðið
á mönnum og skepnum á skammri
stund. - Verður hér á eftir sagt frá
einu þeirra. Skal það þegar sagt, að
frásögnin er rituð nákvæmlega eftir
sögn foreldra minna og afa, sem öll
áttu hlut að máli. Aldrei gátu þau,
eða aðrir, skýrt atburðinn eða
„stökkbreytinguna" sem varð, en
eitt tel ég þó víst, að hún hafi ekki
orðið fyrir atbeina illra máttarvalda.
Og hefst svo frásögnin.
Ólafur afi minn bjó í Hleiðar-
garði um og eftir miðbik síðustu
aldar. Hann var með gildustu bænd-
um í framfirði og átti oft margt
hrossa, eftir því sem þar tíðkaðist.
Vorið 1858 átti hann meðal ann-
arra hrossa tvær hryssur, rauða og
gráa, sem báðar köstuðu hestfolöld-
um. Grána var góð til allrar brúk-
unar, vel viljug og hin traustasta
skepna. Eignaðist hún grátt folald,
sem var hið prýðilegasta. Ekki var
hægt að segja það sama um Rauðku,
því að hún var til lítils nýt. Blóð-
löt og þróttlítil. Hafði afi minn
keypt hana einhvers staðar að norð-
an eða austan. Hún eignaðist rauð-
skjóttan hest, sem líka var hinn
efnilegasti. Ekki munu þeir hafa
verið vatni ausnir, en báðum var þó
DÝRAVERNDARINN
þegar nafn gefið. Réði afi minn
nafni grána og kallaði Snarfara.
Sagðist hann mundi ala hann upp
og gera að reiðhesti sínum. - Móðir
mín, sem þá var að verða fullvaxta,
réði nafni skjóna og kallaði hann
Hjört. - Hún var mjög gefin fyrir
allar skepnur, og þó helst hross.
Kunni hún hvergi betur við sig en
á hestbaki. Hefur hún að líkindum
verið ein af þessum „reiðflennum",
sem gamla fólkið á þeim dögum
kallaði svo.
Brátt kom það í ljós, að þeir
Snarfari og Hjörtur voru gjörólík-
ir. Snarfari var spriklandi af fjöri
og lífsþrótti, en Hjörtur var dauð-
ýfli, sem varla komst úr sporunum,
og lá lengst af eða hékk niður, ef
hann stóð á fótunum. Héldu allir,
sem til þekktu, að hann myndi
verða eins og móðirin, hinn mesti
letingi og silakeppur, og til lítils
nýtur. — Móðir mín hélt það sama,
en tók þó ætíð málstað hans, er á
hann var deilt fyrir ræfilsháttinn.
Kenndi hún í brjósti um skjóna
litla og reyndi að halda heiðri hans
uppi. Hélt hún því jafnan fram, að
einhverjir kostir mundu síðar koma
fram í honum, yrði honum lífs
auðið.
Sumarið 1858 varð gott og hey-
fengur afa míns því góður. Var
það þá einn dag í sláttarlok, að
hann gekk á tal við dóttur sína.
Sagði hann, að ráðinn væri hann í
því að láta Snarfara lifa einnig
hefði hann ákveðið að gefa henni
Hjört, vildi hún þiggja, og fóðra
hann fyrir hana yfir veturinn. Bætti
hann því við, brosandi, að sér fynd-
ist fara vel á því, að hún nyti hinna
miklu kosta, er hún ætíð teldi að
skjóni hefði til að bera. Móðir mín
tók þessu tali fálega, en þáði þó
gjöfina.
Svo dundi á hinn ægilegi vetur
1858-59. Skurðaveturinn mikli.
Blóðvetur og álftabani, eins og
hann var kallaður. — Þótt afi minn
þættist vel birgur af heyjum, fór þó
svo, að hann sá fram á skort, ef
harðindin héldust lengi. - Var það
þá einn daginn um miðjan ein-
mánuð, að hann sagði við móður
mína, að best mundi að drepa Hjört
og létta með því ögn á fóðrum.
mundi lítil eftirsjá í honum, því að
aldrei yrði hann til neins nýtur.
Skildi hann bæta henni skaðann
síðar. Þorbjörg, amma mín, heyrði
á tal þeirra, og sagði þá við Ólaf:
„Þú verður líka að lóga Snarfara,
og skal jafnt yfir báða ganga. Skalt
þú nú þegar í dag, bóndi minn,
rýma til í búrinu og gera þar spil
fyrir bæði tryppin. Ætla ég þar að
reyna að halda í þeim lífinu og
mun ég ekki krefja þig neins fóðurs
handa þeim." - Lét afi minn þegar
gera þetta og voru þeir félagar
fluttir þangað inn.
í fjósinu voru oftast 10 gripir.
Amma mín tók þann hátt upp, að
fara í fjósið um leið og gefið var,
tók hún frá hverjum grip hnefa-
fylli af gjöfinni. Þetta færði hún
þeim stallbræðrum og fengu þeir
ekki meira hey á degi hverjum, en
27