Heilbrigðismál - 01.03.1983, Blaðsíða 12

Þegar til greina kemur að gera legá-
stungu á konu er henni sagt frá þeirri
áhœttu sem fylgt getur aðgerðinni og
kostum hennar einnig. Á myndinni er
Stefán Hreiðarsson lœknir sem annast
slíka ráðgjöf.
fósturskeiði. Auðveldast er að eiga
við sjúkdóma sem ganga að erfðum
eftir ákveðnum reglum. Er þá hægt
að reikna út með tiltölulega einföld-
um aðferðum líkurnar á því að sjúk-
dómurinn komi fram hjá ákveðnum
einstaklingi og að meta hvort hættu-
samar greiningaraðgerðir séu rétt-
lætanlegar. Önnur forsenda fyrir
greiningu á fósturskeiði er svo að
tiltækar séu aðferðir til greiningar,
en það á einungis við um lítinn hluta
allra meðfæddra sjúkdóma og galla.
Enginn skyldi þó halda að lausn
fáist með því einu að greina sjúk-
dóm eða galla hjá fóstri í meðgöngu.
Þá er enn eftir áfangi sem getur
verið erfiður, en það er að taka
ákvörðun um hvernig bregðast skuli
við.
Margir gallar eru þess eðlis, til
dæmis mongólismi, að hægt er að
segja fyrir um það með talsverðri
vissu hverjar horfur barns með sjúk-
dóminn muni verða, andlega og lík-
amlega. Mongólismi er ennfremur
dæmi um sjúkdóm, sem er tiltölu-
lega algengur og vel þekktur meðal
leikmanna. Ýmsir aðrir meðfæddir
gallar eru bæði sjaldgæfir, flóknir og
breytilegir hvað varðar útlit og
atgervi. Þess vegna getur orðið erfitt
að útskýra þá fyrir leikmönnum eða
spá um horfurnar.
Það á við um flesta galla, sem
hægt er að greina á fósturskeiði, að
einu viðbrögðin, sem möguleg eru
til að koma í veg fyrir þá, eftir að
þeir hafa fundist hjá fóstri í með-
göngu, eru þau að gera fóstureyð-
ingu.
Akvörðun um fóstureyðingu get-
ur verið mjög erfið þeim sem hana
þurfa að taka. Ýmis siðræn, trúarleg
og félagsleg viðhorf skipta máli og
hafa áhrif á tilfinningar þeirra sem
málið varðar. Það er að sjálfsögðu á
færi foreldranna einna að taka slíka
ákvörðun, en það er hlutverk heil-
brigðisstarfsmanna að vera þeim til
aðstoðar og stuðnings.
Þá er komið að mikilvægu atriði í
allri umræðu um sjúkdómsgreiningu
á fósturskeiði, en það er erfðaráð-
gjöfin. Erfðaráðgjöf (genetic coun-
selling) er nauðsynlegur þáttur í
greiningu, meðferð og fyrirbyggingu
meðfæddra sjúkdóma. í erfðaráð-
gjöf felst það að viðkomandi ein-
staklingum eru gefnar upplýsingar
um þá sjúkdóma sem um ræðir, eðli
þeirra, arfgengi, áhættur og aðgerð-
ir til greiningar, meðferðar og fyrir-
byggingar. Tilgangurinn er sá að
veita viðkomandi aðilum nægar upp-
lýsingar til að geta byggt á mikil-
vægar ákvarðanir, til dæmis um
barneignir, rannsóknir, aðgerðir,
fóstureyðingar og jafnvel makaval.
Nú hafa verið greindar á fóstur-
skeiði yfir tvö hundruð mismunandi
tegundir af meðfæddum göllum
og sjúkdómum. Það á þó enn langt
í land að greina megi alla þá
margvíslegu meðfæddu galla sem
þekktir eru. Þetta er ýmist vegna
þess að greiningaraðgerðir eru ekki
tiltækar, ekki nógu nákvæmar eða
of áhættusamar til að þeim megi
beita í meðgöngu. Verður nú lít-
illega sagt frá helstu aðferðunum
sem beitt er við sjúkdómsgreiningu
á fósturskeiði.
Legástunga og
legvatnsrannsóknir
Legástunga (amniocentesis) er
aðgerð sem beitt er til að ná í leg-
vatnið sem umlykur fóstrið á með-
göngutímanum. Þessi tækni hefur
verið mikið notuð síðasta áratuginn
til að greina vissa fósturgalla.
Hver rannsókn á legvatnssýni tekur
um tvœr vikur. Frumurnar eru rœkt-
aðar í tilraunaglösum í tíu daga og
síðan látnar skipta sér þannig að litn-
ingarnir verði sýnilegir. Þeir eru síð-
an skoðaðir í smásjá og tekin mynd af
þeim.
12 HEILBRIGÐISMÁL 1/1983