19. júní - 19.06.1958, Blaðsíða 15

SIGURIIUR MÁLARI
hvenb
iinincjiiruin.
Alls staðar þar, sem tekið er orðrétt upp úr grein Sig-
urðar málara, hefur rithætti hans verið haldið. Hins vegar
hefur niðurröðun efnisins verið breytt til skýringar.
Þjóðminiasafnið hafði í vetur minningarsýningu
á verkum Sigurðar Guðmundssonar málara í til-
efni af því, að á þessu ári eru 125 ár liðin frá fæð-
ingu hans. Það væri því ekki úr vegi að rifja upp
á þessum vettvangi nokkur atriði varðandi eitt af
aðaláhugamálum þessa fjölhæfa listamanns.
Þótt Sigurður yrði ekki langlífur — hann lézt
árið 1874 á 42. aldursári — hafði hann forgöngu
um og vann með góðum árangri að ýmsum menn-
ingarmálum. M. a. skrifaði hann athyglisverðar
greinar um íslenzka kvenbúninginn, beitti sér fyr-
ir breytingum á honum og gerði fjölda uppdrátta
að útsaumi á hann. Má segja, að frá honum sé
komin sú gerð hins íslenzka faldbúnings, sem nú
tíðkast. Aðalritgerð sína um þetta efni skrifaði
hann í Ný Félagsrit árið 1857, þá aðeins 24 ára
gamall. Greinin, sem hann nefndi „Um kvennbún-
ínga á Islandi", er löng og fróðleg, og mun hún
ásamt ötulu leiðbeiningarstarfi Sigurðar næstu ár-
in á eftir hafa átt mikinn þátt i að glæða áhuga
manna á íslenzka búningnum. Kemur glöggt fram
í grein í ÞjöSólfi árið 1870, hve Sigurður hefur
áorkað miklu í þessum efnum á skömmum tíma,
en þar segir m. a.:
„Nýi skautbúníngrinn íslenzki er nú mjög far-
inn að ryðja sér til rúms hér sunnanlands, og þó
mest í Reykjavík og Reykjavíkursókn, að vér ætl-
um, og má þakka hr. Sigur'Öi málara GuÖmunds-
syni þá umbót að smekk og prýði og öllum þýð-
leik, er þessi þjóðhúníngr vor hefir þar með feng-
ið, því alla þessa kosti skorti að vísu eldra kvenn-
búnínginn, og var hann einnig fyrir þær sakir
farinn mjög svo að fymast og af að leggjast smám
saman, einkum um síðastl. 30—50 ár, þó að með
1 9. JÚNl
fram styddi að því fíkn kvenna vorra eptir dönsk-
um móð og útlendu prjáli, .... en helztu frúr og
þeirra uppvaxandi dætr þóttust eigi mega koma
fyrir augu útlendra manna .... nema svo, að engi
sæist á þeim merki vors íslenzka þjóðbúníngs . . .“
I upphafi máls síns í Nýjum Félagsritum gerir
Sigurður grein fyrir tilgangi búnings almennt: „að
búníngrinn sé til þess tvenns ætlaðr: til gagns og
til fegrÖar“. Þá segir hann ýtarlega frá íslenzkum
kvenbúningum fyrr á öldum, en snýr sér síðan að
samtíð sinni. Eru allar tilvitnanir, sem hér fara á
eftir, úr þeirri grein.
„Nú hef eg í stuttu máli sýnt mönnum hvernig
kvenn-búníngrinn var í fornöld og allt fram á vora
daga, og mun flestum sýnast að hann hafi verið
næsta fagr; en hvernig er hann nú? — Þegar
menn renna auganu á hinn íslenzka kvennbún-
íng, eins og hann er nú farinn að verða um mest-
an hluta íslands, og bera hann saman við fornöld
eða miðöldina, þá stingr heldr en ekki í stúf.“
„— — — hvað hefir oss nú hlotnazt í stað
hinna gömlu þjóðlegu og fögru búninga?“ spyr
Sigurður, og er hann í engum vandræðum að
svara þeirri spurningu sjálfur: „Fyrir hinn þjóð-
lega fald, sem Freyja sjálf bar, eptir því sem hin
gömlu kvæði vor kenna oss, höfum vér fengið hatta,
sem í sniði varla líkjast neinu, sem konur hafa
borið fyr eða síðar; þeir líkjast mest hellisskúta,
svo að konur, sem bera þá, líkjast mest steinugl-
um, eða kattuglum, sem hnipra sig inn í skúta til
að forðast dagsljósið. Fyrir hina gömlu kyrtla eða
hina útsaumuðu og fagrliga lögðu treyju, hefir
okkr hlotnazt treyja og kjólar (eða hvað menn
vilja kalla það) með allskonar afkára sniði, sem
gjöra konur þær, sem bera þá, baraxlaðar eða pok-
axlaðar, eða þríhöfðaðar, eða setja poka út iir hand-
13