19. júní - 19.06.1958, Page 39

strendur landsins. Tegundir skyldar purpura-
himnu, í Japan kallaðar amanori, hafa verið rækt-
aðar um langt skeið. Árið 1936 var 504 ferkiló-
metra svæði ræktað; af þvi fengust 31 500 tonn af
amanori.
Á Islandi hefur þörunganotkun verið með svip-
uðum hætti og annars staðar í Evrópu: þörungar
notaðir til áburðar og manneldis, auk þess að fén-
aðinum hefur verið beitt í fjöru. I Grasnytjum
Björns Halldórssonar, er út kom 1770, er getið um
14 þörungategundir, sem notaðar séu. Beztar til
manneldis telur hann rauðþörunga, söl og fjöru-
grös, en einnig sé marinkjarni góður í grauta. Sér-
staklega rómar hann þó ágæti sölvanna. Hann seg-
ir meðal annars: „Sölin giöra miúkt líf og næra þó,
hafa þægann smek, eru holl og verða fliótt hvöri-
um manni að næringu, líka þó veikr og lemagna sé.
Sölin hafa mikið fínt sallt í ser, og eru holl i kölld-
um siúkdómum, þaug giöra bæði matar lyst og
þorsta, lækna klyu, veria sjósyki, uppþembing og
harð-lífi. Þaug greiða alla náttúrlega rás líkamsins,
þaug feita mann, og styrkia bæði karla og konur
til bam-lagnaðar . . .“
Sölin virðast hafa verið mikilvæg í viðskiptum
manna áður fyrr. Próf. F. C. Schubeler segir, að
andvirði 12 álna vaðmáls hafi á Islandi á 19. öld
verið 80 pund af sölvum, sem jafngiltu 12 pund-
um af smjöri eða tunnu af mjöli eða rúgi.
Ekki mun þó sölvatekja né önnur þörungatekja
hafa verið mikil eftir seinustu aldamót. Dr. Helgi
Jónsson, sá er mest og bezt hefur rannsakað þör-
ungana við strendur Islands, ritar í Búnaðarritið
1911, að þörungatekja sé að mestu horfin. Harmar
hann það, þar sem „margar af sæjurtunum séu
hin bezta fæða, bæði fyrir menn og skepnur“. Það
mun hafa vakað fyrir dr. Helga að hvetja fólk að
nýta hin miklu auðæfi, er sæjurtirnar umhverfis
landið hafi að geyma. Hann segir, að á nokkrum
stöðum sé farið að brenna þara til joðvinnslu, en
það þurfi að verða almennara, og hann ráðlegg-
ur fdlki, hvaða aðferðir skuli notaðar til að safna
þaranum o. s. frv. Hefði Helgi Jónsson verið á lífi
i dag, hefði hann sennilega ekki hvatt fólk til að
brenna þarann. Síðan hann leið, hafa menn upp-
götvað mikilvægi hinna lífrænu efna þöi-unganna
fyrir alls konar iðnað, en lífrænu efnin eyðast í
brennslunni við joðvinnsluna.
Snemma var farið að brenna þang og þara og
vinna efni úr öskunni. I fyrstu var það aðallega
sódi, sem notaður var meðal annars til gleriðju.
1 9. JÚNI
Aðferðin gaf lítið af sér og lagðist fljótlega niður
um 1800, er fundin hafði verið hentugri aðferð til
sódavinnslu úr matarsalti. Eftir að Frakkinn Cour-
tois hafði uppgötvað joð í þaraösku 1811 og farið
var að nota joð meir og meir til lækninga, hófst
þarabrennslan að nýju. Var þaraaska um langt
skeið eina hráefnalindin til joðvinnslu. En er leið
fram á 20. öldina, lækkaði joðverðið skyndilega,
þegar farið var að vinna það sem aukaefni meðal
annars við saltpétursframleiðslu i Chile. Var þá
ekki lengur hægt að framleiða joð á samkeppnis-
hæfu verði úr þara, og þarabrennslan lagðist að
mestu niður.
Meðan enn rauk úr joðbrennslustöðvunum, hafði
Englendingurinn E. Stanford árið 1883 fundið
merkilega lífræna sýru í þara. Sýruna nefndi hann
alginsýru. Stanford setti á stofn verksmiðju til að
framleiða sölt alginsýrunnar, kölluð alginöt, því
að honum var kunnugt um, að þessi efni gætu orð-
ið mikilvæg iðnaðarvara. En fyrirtækið misheppn-
aðist, efnið, sem framleitt var, var dökkt og bland-
að óhreinindum og þar að auki mjög dýrt.
Tilraunum Stanfords var gaumur gefinn í Nor-
egi, og var þar hafinn iðnaður eftir enskri fyrir-
mynd. Framleiðsluvaran var kölluð Norgine og var
heldur skárri en sú, er Stanford hafði framleitt.
Það var ekki fyrr en um 1930, eftir að bygging
sameindar alginsýrunnar var kunn og hin tækni-
lega þróun hafði gert það kleift að bæta fram-
leiðsluaðferðina, að áhugi iðnframleiðenda vaknaði.
Siðastliðin 10—20 ár hefur framleiðslan farið lirað-
vaxandi. I Skotlandi eru t. d. framleidd 1000—
2000 tonn af alginötum árlega, og í Bandarikjun-
um skiptir framleiðslan þúsundum tonna á ári.
Árið 1951 var kílóverð alginats 29.91 kr. En bú-
ast má við, að verðið hafi lækkað síðan vegna ódýr-
ari framleiðsluhátta.
Segja má, að á degi hverjum sé fundin ný að-
ferð til að nota alginötin í iðnaði, og virðast mögu-
leikarnir ótæmandi. Hér verða aðeins nefnd örfá
dæmi. Alginöt eru notuð í alls konar matargerð
sem lileypiefiii, t. d. í rjómaís, búðinga, konfekt,
kjöthlaup og niðursuðu, i alls kyns snyrtivörur,
svo sem tannkrem, andlitskrem, handáburð og vara-
liti. Einnig í plastgerð og málningu. 1 vefnaði hafa
alginatþræðir smám saman fengið aukið gildi. T. d.
eru kalsíum-alginatþræðir ofnir ásamt ull, vefnað-
urinn er síðan þveginn í lút, og leysast þá alginat-
þræðirnir upp, og efnið, sem fram kemur, er hið
velþekkta chiffon. Krómalginatið brennur ekki, og
37