19. júní - 01.10.1994, Blaðsíða 14

B ÓKMENNTASÝN:
Kyn skiptir máli
í öllum textum
„Femínísk bókmenntafræði er orðin fastur liður á námsskrám
allflestra háskólanna. Þetta hefur leitt til pess að nú er pað
almennt viðtekið að munurinn á kynjunum sé páttur í
menningarsögu okkar og bókmenntasögu og að allir textar,
burtséð frá æfisögulegum uppruna sínum, séu merktir kyni."
Hér er vitnað í orð norska bók-
menntafræðingsins Irenu Iver-
sen sem er prófessor við há-
skólann í Osló. Þetta sýnir
jafnframt hvernig áherslurnar
hafa breyst í femínískum bókmenntafræð-
um. Um 1970 var hugtakið „kvennabók-
menntir“ skilgreint svo að það vísaði til
bóka skrifuðum af konum um konur fyrir
konur. Nú, tuttugu og fjórum árum síðar,
er hins vegar svo komið að konum finnst
þessi umræða ekki lengur sitt einkamál.
„Karlabókmenn-
tirnar“ eru skrif-
aðar af körlum og
kyn skiptir miklu
máli í merkingarmyndun þeirra texta alveg
eins og hjá konunum.
Ef kyn skiptir máli í öllum textum, í
allri merkingarmyndun og allri málnotk-
un, getum við hætt að tala um sérstakar
karla- og kvennabókmenntir og skoðað
hvernig kyn birtist í texta. Það gætu orðið
nokkuð róttækar athuganir en því miður er
býsna langt frá því að réttmæti þeirra sé
„almennt viðtekið“. Að minnsta kosti ekki
við Háskóla íslands.
Það situr fast í mörgum að eitt kyn
skipti máli, aðalkynið, og það sé svo sjálf-
sagt að ekki þurfi um það að ræða. Ef
„hitt kynið“ vilji halda sínu þvargi til
streitu geti það gert það á eigin ábyrgð.
Franski félagsfræðingurinn Pierre
Bourdieu talar um menningarlega yfir-
stétt í bókinni Fágun (Distinction).
Hann segir að raunverulega „smekkvísi"
geti maður ekki lært. Maður verði helst
að fæðast inn í smekk-
vísa fjölskyldu. Hinn
„góði smekkur“ verði
að vera manni í blóð
borinn eða verða hluti af manni óbeint
og ómeðvitað. Eftir það verði hann eðli-
legur í augum þeirra sem hafa hann og
allir aðrir skoðaðir sem ægilega ósmekk-
Iegir og þar af leiðandi óeðlilegir. Þeirra
smekk er hafnað. Þeir smekkvísu og fág-
uðu skilgreina sig alltaf með því að beita
neikvæðni og útilokun; það sem þeir
hafa, er það sem hinir hafa ekki. Lítum
nú á eina litla tilvitnun sem sýnir þetta
afar skýrt:
Líklega er það miður sanngjarnt að
draga allar skáldsögur íslenzkra kvenna í
einn dilk aðgreiningarlaust, sjálfsagt er
þar misjafn sauðurinn eins og víðar.
Menn taka þó eftir hversu fátítt það er að
kona sendi frá sér bókmenntaverk sem
nái máli. Og þegar litið er yfir kvenna-
sögur eins hausts er einsætt að allur obb-
inn af þeim eru skemmtisögur af sama
tagi, sömu gerðar.
Þetta stóð í ritdómi sem Ólafur Jóns-
son skrifaði um tvær skáldsögur eftir
konur í desember 1964. Það hefði aldrei
hvarflað að honum eða mönnum af hans
kynslóð að tala um „karlabókmenntir".
Þær voru einfaldlega „bókmenntirnar“,
hitt voru „kvennasögur“ eða „kerlinga-
bækur“.
Upp á síðkastið hef ég verið að lesa
bækur skáldkvenna sem skrifuðu á eftir-
stríðsárunum, 1945-1965, og lesa rit-
dóma um þær. Hið síðastnefnda hefur áð
mörgu leyti verið erfiður lestur og verri
en ég hélt. Hvarvetna blasir lítilsvirðingin
við og þeir sem tala eru handhafar „hins
góða smekks“. Þeir hafa vald og tala eins
og þeir sem valdið hafa. Nú kynni ein-
hver að spyrja: Voru skáldsögur kvenna
ekki einfaldlega lélegar þessi tuttugu ár?
Sumar voru það, aðrar voru afar góðar.
Þær voru hins vegar allar skoðaðar sem
annars flokks bókmenntir.
Þessi viðhorf til bókmennta eftir konur
hafa gjörbreyst. Það myndi enginn heil-
vita maður láta sjá til sín þá kvenfyrirlitn-
ingu sem þótti hluti af hinum „góða
smekk“ á árunum eftir stríð. Eða hvað?
Sjáið þið hann í næsta ritdómi? Efth'
konu eða karl? ,
eftir Dagnýju Kristjánsdóttur dósent
14