Sameiningin - 01.10.1913, Qupperneq 5

229
heyrir aðallega nútíðinni til; það hugmyndasmíð allt,
eða nálega allt, er miðaið við hag þeirrar kynslóðar, sem
nú er uppi á Islandi, eða atburði í þjóðlífinu þar, sem
höfundrinn sjálfr liefir horft á og á því að þekkja út-í
æsar. Lang-mest af skáldsögum heimsins er þeirrar
tegundar, —- svo mikið, að ritverk þau yfirgnæfa
vöxturn alla aðra bókagjörð. Það er sannkallað synda-
flóð — bæði að því leyti, að árstraumr þess skáldskapap
flóir í bylgjuköstum yfir löndin, en líka fyrir þá sök, að
feykilega stór hluti ritverka þeirra er ónýtr eða enn
verra: til ills eins. Skáldsögur, sem hafa það markm'ð
að sýna atburði og persónur liðinna alda, liverfa nærri
því í samanburði við hinn grúann allan. Til þess að
g’eta vel eða viðunanlega fram-leitt eitthvað í þeirri
skáldskapargrein þarf og mikið umfram það, er annars-
konar skáldsögu-gjörð útheimtir. Sérstaka söguþekk-
ing, nákvæma og íjósa, verðr slíkr rithöfundr að hafa
til að bera samfara sterku ímyndunarafli og spámann-
legri sjón andans. Skiljanlegt því, að tiltölulega fáir
þeirra., sem þó finna lijá sér hvöt til að eiga við skáld-
sögu-gjörð, hætti sér út-á svið þannig vaxirmar sérfrœði.
A framför í íslenzkri skáldsögu-gjörð bendir það, að
Jón Trausti hefir í þessu síðasta ritverki sínu hætt sér út-á
svæði þetta. Og það er framför eins fyrir því, þótt ef
til vill verði sumurn enn auðveldara að sýna fram-á gal'a
á því ritverki hans en þeim beztu af eldri sögum hans,
svo sem „Borgum" og „Leysing*'4.
Skaftáreld og Móðuliarðindi er að telja meðal þess
allrai mikilfengasta og œgilegasta í sögu íslands frá bví
fyrst, er þar hófst mannabyggð, allt fram á þennan dag.
Slíkir atburðir hefði átt að verða hverju mannsbarni
íslenzku ógleymanlegir. Hinsvegar varð þó reyndin
sú, að harmsögu-undr þau hurfu að miklu leyti á merki-
lega stuttum tíma út-úr meðvitund íslenzks almennings,
eða það dofnaði að minnsta kosti til stórra muna
þar yfir þeim. Áðr en hundrað ár voru liðin frá þeim
stór-atburðum gat svo virzt sem allr þorri Islenclinga
hefði gleymt þeim með öllu. Á áratugunum síðustu
munu þó endrminningar þær allra sízt hafa komið til
greiua með þeirri tröllatrú á landinu og ágæti þjóðar
vorrar, sem leiðtogar hennar margir hafa svo kappsam-
lega verið að prédika henni. Þar kennir vitanlega öf-
ugrar ættjarðar-ástar, sem þegar liefir af sér getið sorg-