Sameiningin - 01.11.1916, Blaðsíða 23

279
hæfur né kirkj ugræfur. En stundum bannfærðu páfarnir
heilar þjóðir ásamt með konungum þeirra, eða einstök héruð
eða borgir. pá var þar öllum kirkjum lokað, sem átti að
þýða það, að himininn sjálfur væri lokaður fyrir þeim, er
þar bjuggu; enga guðsþjónustu mátti halda, enginn veita
heilaga kvöldmáltíð, enga messu lesa nema svo, að sem allx*a
minst bæri á, engri klukku hringja, ekkert organhljóð heyr-
ast, ekkert vfgt ljós brenna, engin hión gefa saman annars-
staðar en við grafir hinna framliðnu og ekkert lík fá
greptrun í vígðri mold, nema lík presta, aðkomumanna,
förumanna og ungbarna. pað er auðskilið, hvílík áhrif
slíkt hlaut að hafa á þeim tímum, þá er fáfræði og hjátrú.
var almenn. Einkum var þetta öflugt meðal til að gjöra
konungana hataða hjá þegnum þeirra; því að optast var
það ósamþykki við einhvern konung, sem kom páfunum til
að bannfæra á þennan hátt. Svo hræðilegar sem þessar
bannfæringar voru, var rannsóknarrétturinn þó enn ótta-
legri. pað, sem því nafni var nefnt, var eins konar dóm-
nefnd, sem munkar af prédikaralifnaði (Dominíkusmunkar)
voru valdir í. Munkarnir í þessari deild höfðu það embætti
á hendi, að leita upp, yfirheyra og dæma trúvillumenn, þ. e.
alla þá, er eigi vildu trúa og hlýða páfanum í öllu. petta
embætti sitt ræktu rannsóknardómararnir með hinni hvlli-
legustu grimd og þyrmdu hvorki konum né körlum,
ungum né gömlum. Hver sá, er var kærður eða grunaður
um trúarvillu, var jafnskjótt tekinn og settur í dýflissu,
síðan margvíslega píndur til sagna og að lyktum oftast
brendur lifandi. þióðunum stóð hin mesta ógn af þessu,
og ekkert studdi meira harðstjórnarvald páfanna.
Samkvæmt þeim höfuðgöllum kirkjulærdómsins og
kirkjulífsins, sem hér hefir verið minzt á, var a 1 m e n n
f á f r æ ð i hjá alþýðu og hinum lægri klerkum og m e g n
siðspilling hjá öllum stéttum. Lærðu mennimir og
hinir hærri embættismenn kirkjunnar hirtu mjög lítið um
fræðslu alþýðunnar; en flestir hinna lægri klerka voru
sjálfir svo fáfróðir, að þeir gátu eigi frætt aðra á nokkru
því, er fróðleikur var í. Sumir þeirra skildu varla sjálfir,
hvað þ’eir fóru með í guðsþjónustunni; því að á þeim tímum
var guðsþjónustan oftast öll eða mestöll eigi á þióðmálinu,
heldur á latínu, sem allur almenningur skildi ekki orð í.
En þá er prestar eða munkar prédikuðu á þjóðmálinu, var
efnið í ræðum þeirra þráfaldlega ekki annað en hjátrúar-
sögur og hégómleg æfintýri, einkum um helga menn, stund-
um alvarlegs efnis, en stundum hlægilegs efnis. Siðspill-
ingin átti heima hjá öllum stéttum og eigi minst hjá and-
legu stéttinni. Einkanlega varð það, að klerkum var bann-
að að kvongast, þeirri stétt til hinnar mestu ógæfu og óvirð-