Útvarpstíðindi - 19.04.1948, Blaðsíða 5

'Otvarpstíðindi
149
Erindasafn Útvarpstíöinda III.
Þættir úr jarðsögu Islands
Eftir Guömund Kjartansson, jarðfr.
III.
1 lok síðasta erindis míns og í upp-
hafi þessa erum við stödd á ofan-
verðri ísöldinni. En á því tímabili
var landið löngum hulið jökli, svo að
aðeins sum hin yztu andnes og hæstu
fjöll einkum nálægt sjó stóðu út und-
an eða upp úr. Ég skildi því við ykk-
ar í miklu ókunnuglegra umhverfi í
lok þessa ei'indis en hins fyrsta. En
eins og ég hef getið um áður, urðu
fleiri en eitt hlé á ísöldinni, og í
þessum hléum tók upp ísaldarjökl-
ana að langmestu leyti eða algerlega
‘ grannlöndum okkar. ísaldarhléin
þafa, a. m. k. sum hver, verið lengri
(ef til vill nokkrum sinnum lengri)
en sá tími, sem nú er liðinn frá lok-
u‘n síðasta jökulskeiðs, og gróður-
°g dýraleifar hléanna vitna um svip-
að loftslag og í nútímanum. Þess er
að vænta að hlé hafi orðið á ísöld-
iani hér á landi ekki síður en í öðr-
u*n löndum, enda hafa nú fundizt hér
ð^sek merki slíkra hléa, og verður
vikið nánar að því síðar.
Þær bergtegundir sem ég hef rætt
Um fram til þessa, hafa því nær ein-
göngu verið laus jarðgöng að undan
skildum hraununum. En nú, þegar
við komum nokkuð aftar í ísöldina,
bregður svo við, að allar bergtegund-
Jr. sem þá voru myndaðar, hafa feng-
töluverða festu fyrir aldurs sakir,
m. ö. o. upp frá þessu er aðeins um
að ræða fast berg eða klöpp. Það,
sem áður var leir, er orðið leirsteinn,
þegar hér kemur sögu, sandur er orð-
inn að sandsteini, möl að völubergi
o. s. frv. Svo má heita, að hið eina
berg frá ísöld eða fyrri tímum, sem
enn er ekki harðnað meir en svo, að
auðveldlega má grafa í það með reku,
séu hinn allra yngsti ruðningur ís-
aldarjöklanna, ásamt þeim jarðlög-
um, sem setzt hafa til úr vatni utan
við jökulröndina, þegar hún tók að
hörfa inn í landið í ísaldarlokin. 1
mörgum löndum, sem jökull huldi á
ísöld, eru jarðlög þess tímabils lítil
og þunn að miða við lengd þess, sem
er talin eitthvað um hálfa eða heila
milljón ára. Þannig er þessu t. d.
farið í Noregi, Svíþjóð og Finnlandi.
I þessum löndum gerðu jöklarnir
miklu meir að því að grafa sig niður
og eyða gömlu bergi en hlaða undir
sig nýjum jarðlögum. T. d. hlutu hin
lausu jarðlög ísaldarhléanna (möl,
sandur, jarðvegur o. s. frv.) víðast
hvar að sópast gersamlega burtu fyr-
ir vaxandi jöklum næsta jökulskeiðs
á eftir, enda finnast þau mjög óvíða
í þessum löndum. — öðru máli gegn-
ir um þau lönd, sem lágu undir yztu
skæklum ísaldarjöklanna, t. d. Jót-
land og Norður-Þýzkaland. Þar lá
jöklunum eftir sú grjótmylsna, sem