Morgunblaðið - 06.01.2009, Síða 13

13
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 6. JANÚAR 2009
Áhrif á matvælaverð
Ínokkrum nýlegum skýrslum er fjallað um áhrif á mat-vælaverð ef Ísland gengi í ESB. Allar voru þær þó gerðar
áður en krónan hrundi í haust og þar af leiðandi hljóta
útreikningarnir að vera í uppnámi. Hrun krónunnar leiddi
til þess að verðsamanburður á innlendum og erlendum
matvörum varð innlendri framleiðslu hagstæðari en
áður. Á hinn bóginn verður að líta til þess að verðbólga
og dýrari aðföng hér á landi gæti leitt til þess að innlend
vara hækki. Hver samanburðurinn verður á endanum fer
auðvitað að verulegu leyti eftir gengi krónunnar.
Í skýrslu Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands frá árinu 2004 segir að heild-
söluverð á landbúnaðarafurðum myndi lækka, t.d. myndi heildsöluverð á
mjólk lækka um 10-15 krónur. Áhrif á nauta- og svínakjöt voru sögð óljós
en bent var á að verð á svínakjöti var 50% hærra en í Svíþjóð. Með vissum
fyrirvörum var ályktað að matvælaverð myndi lækka um 10%.
Í skýrslu frá Samkeppniseftirlitinu
frá 2005 kom fram að matvælaverð
var um 42% hærra hér en annars
staðar í Evrópu.
Í skýrslu Hallgríms Snorrasonar hagstofustjóra frá 2006
kemur fram að það sé samnefnt með þeim athugunum sem hafi
verið gerðar um verð á matvælum að sú stefna stjórnvalda að
vernda landbúnað fyrir samkeppni frá erlendum vörum sé ein
helsta ástæða þess hversu matvælaverð er hátt hér á landi.
Í skýrslu hans kom fram að matvælaverð árið 2003 var 11%
hærra en í Danmörku og 26-27% hærra en í Svíþjóð.
Í bók Eiríks Bergmanns Einarssonar og
Jóns Þórs Sturlusonar „Hvað með evruna“
frá 2008 var áætlað að verð á neysluvöru gæti
lækkað um 15%, bæði vegna þátta sem snerta
landbúnað beint en einnig vegna aukinnar
samkeppni í verslun. Miðað við reynslu
annarra ríkja, þ.m.t. Finnlands, og þeirrar
miklu verndar sem íslenskur landbúnaður
nýtur væri hægt að gera ráð fyrir 25% lækkun
á matvælaverði almennt.
Við inngöngu Finna í Evrópusambandið
árið 1995 lækkaði matvælaverð um
11%. Fram til 2005 hækkaði meðalverð
á matvælum um 11% en almennt
verðlag á útgjöldum heimila hækkaði
um 13%. Mestu munaði um verðlækkun
á kjötvörum sem lækkuðu um 20%.
Á
rið 2003 var ráðist í miklar um-
bætur á sameiginlegri land-
búnaðarstefnu ESB. Róttæk-
asta breytingin var sú að
framleiðslutengdir styrkir voru nánast
afnumdir. Áður fóru styrkfjárhæðir
eftir því hversu mikið bændur fram-
leiddu með þeim afleiðingum að smjör-
og kjötfjöll hlóðust upp víðsvegar um
álfuna. Þessu hefur verið breytt. Nú fá
bændur, í langflestum tilvikum, styrk
út á hvern hektara af skilgreindu land-
búnaðarlandi en ekki út á framleiðslu.
Bændur þurfa sem sagt ekki að fram-
leiða neitt til að fá styrki heldur er not-
ast við önnur viðmið, s.s. að þeir haldi
landinu sem þeir fá greitt fyrir í góðu
landbúnaðarhæfu ásigkomulagi, þ.e.
kandið þarf að vera tilbúið til landbún-
aðarframleiðslu. Einnig eru gerðar
ákveðnar kröfur vegna umhverf-
ismála. Þetta er gert til að draga úr of-
framleiðslu og tengja framleiðsluna
betur við óskir neytenda. Í þessu kerfi
hafa bændur meiri hag af því að fram-
leiða vörur sem seljast vel. Hagnaður
þeirra fer eftir því hversu vel varan
selst og hversu hátt verð fæst fyrir
hana. Markmiðið er að eftirspurn ráði
meiru um framleiðsluna.
Borgað fyrir framleiðslu
Uppbygging íslenska landbún-
aðarkerfisins er gjörólík. Hér á landi
eru nánast allir styrkir til bænda mið-
aðir við framleiðslu (hér er átt við
styrki til sauðfjár- og nautgripa-
bænda sem fá yfirgnæfandi hluta af
styrkjunum).
Þessu kerfi yrði þó ekki endilega
kollvarpað við inngöngu í ESB því líta
verður til þess að styrkir innan ESB
sem fást á grundvelli norðlægrar legu
og harðbýlis eru greiddir út á fram-
leiðslu. Því má gera ráð fyrir að meiri-
hluti af greiðslum til íslenskra bænda
yrði eftir sem áður á grundvelli fram-
leiðslu, gengi Ísland í ESB, að mati
Ernu Bjarnadóttur, hagfræðings
Bændasamtaka Íslands.
Flókið að breyta
Bændur í ESB öðluðust rétt til að
fá greiðslur út á landbúnaðarland ef
þeir stunduðu landbúnað á árunum
2000-2002. Það má því ætla að ef Ís-
land gengi inn í ESB yrðu styrkirnir
miðaðir við framleiðslu 2-3 ár á undan.
Síðan yrði að skilgreina hvaða land
yrði greitt út á. En þá vandast málin
svo um munar.
Nú er það svo að vegna veðurfars
þurfa bændur á Suðurlandi smærri
tún en norðlenskir bændur til að fá
sama heyfeng (að meðaltali). Það
væri varla sanngjarnt að norðlenskir
bændur fengju af þessum sökum
hærri greiðslur en þeir sunnlensku.
Skýrist í viðræðum
Íslenskir bændur reiða sig í tölu-
verðum mæli á úthagabeit en í land-
búnaðarstefnu ESB er ekki greitt
fyrir úthaga. Óljóst er hvernig leyst
yrði úr þessu. Hvað sem öðru líður
má ætla að Íslendingar myndu sækja
fast að tryggja sér sem lengstan að-
lögunartíma að kerfi ESB. Erna
Bjarnadóttir treystir sér ekki til að
segja til um hvernig leyst yrði úr
þessu. Úr því fengist ekki skorið
nema með aðildarviðræðum.
Styrkir á hektara, kíló eða lítra
 Uppbygging landbúnaðarstefnu ESB og íslenska landbúnaðarkerfisins er gjörólík
 Á Íslandi er borgað fyrir framleiðslu en ESB ákvað að hætta að beita þeirri aðferð
Morgunblaðið/Þorkell
Vandi ESB eða ekki, mu eða möö?
GENGI Ísland í ESB yrði sameiginlega
landbúnaðarstefnan tekin upp hér á
landi með þeirri aðlögun og þeim
undanþágum sem um myndi semj-
ast. En hvað væri hægt að semja
um?
Í samningaviðræðunum myndu Ís-
lendingar án vafa líta til reynslu
Finna og Svía sem sömdu um að geta
styrkt landbúnað á heimskautasvæð-
um og á harðbýlum svæðum umfram
það sem gerist og gengur í ESB.
Vegna þessara samninga hafa Finnar
nú heimild til að veita 35% meiri
styrki til landbúnaðar en meðaltal
ESB.
Sérstakur stuðningur við heim-
skautalandbúnað nær til þess svæðis
sem er norðan 62° breiddargráðu og
það vill svo til að allt Ísland er norðar
en það. Þá má einnig styðja sér-
staklega við bakið á landbúnaði á
harðbýlum svæðum og allar líkur eru
taldar á að Ísland allt myndi falla
undir þá skilgreiningu. Engin ástæða
er til að ætla annað en að Íslendingar
gætu samið um að minnsta kosti
sambærilegan stuðning við sinn
landbúnað eins og Finnar sömdu um.
Ekki úr sjóðum ESB
Mikilvægt er að hafa í huga að um-
framstyrkir til landbúnaðar á norð-
urslóðum eru ekki greiddir úr sjóðum
ESB heldur er eingöngu um heimild
til innanlandsstuðnings að ræða. Í
Finnlandi greiðir ESB um 30% af
harðbýlisstyrkjum en finnski rík-
issjóðurinn greiðir 70%. Þannig
greiðir finnski ríkissjóðurinn nú um
60% af styrkjum til landbúnaðar í
Finnlandi en 40% koma úr sjóðum
ESB.
Íslenskur landbúnaður gæti sem
sagt notið styrkja umfram það sem
gengur og gerist í ESB en þeir fjár-
munir yrðu að langmestu leyti
greiddir úr ríkissjóði Íslands.
Hversu mikill sá stuðningur yrði
færi annars vegar eftir því hvaða
samning væri hægt að gera við ESB
og hins vegar eftir því hversu mikið
Íslendingar gætu og vildu borga
aukalega til innlends landbúnaðar.
Verri staða innan ESB
Í ítarlegri skýrslu utanríkisráðu-
neytisins um íslenskan landbúnað í
alþjóðlegu umhverfi sem kom út árið
2003 var komist að þeirri niðurstöðu
að miðað við óbreytt styrkjakerfi yrði
að telja að staða íslensk landbúnaðar
yrði verri innan ESB en utan þess.
Erna telur að það mat eigi enn við.
Þar vegur þyngst sú staðreynd að
allir innflutningstollar leggjast af frá
fyrsta degi ESB-aðildar. Það sé þó
ekki að hægt að segja til um hversu
mikið styrkir muni lækka fyrr en að-
ildarsamningur liggur fyrir. „Ég hef
ekki nægjanlegt hugmyndaflug til að
sjá hvað kæmi út úr viðræðunum.“
Samningar á vettvangi Alþjóða-
viðskiptastofnunarinnar WTO settu
verulegt strik í (bú)reikninginn en
skv. samningsdrögunum myndu toll-
ar lækka og styrkjakerfið breytast.
Erna Bjarnadóttir, hagfræðingur
Bændasamtakanna, telur að hægt
væri að „halda betur utan um“ land-
búnaðinn utan sambandsins, jafnvel
þótt samið yrði á vettvangi WTO. „Á
mannamáli þýðir það minni sam-
drátt. Þetta segi ég miðað við að
annað verði óbreytt og niðurstaða í
yfirstandandi WTO-viðræðum í takt
við fyrirliggjandi samningsdrög og
að íslensk stjórnvöld myndu ekki
ganga lengra í því að breyta landbún-
aðarstefnunni.“
Um hvað
yrði
samið?
Aukagreiðslur
kæmu úr ríkissjóði
SAMÞYKKI Alþingi frumvarp til nýrrar
matvælalöggjafar sem nú liggur fyrir
þinginu, hefur Ísland tekið upp mat-
vælalöggjöf ESB að langmestu leyti.
Samkvæmt frumvarpinu verður m.a.
leyft að flytja inn hrátt, ófrosið kjöt.
Íslendingar sömdu þó um mjög mik-
ilvæga undanþágu, þ.e. að áfram verð-
ur bannað að flytja inn lifandi dýr. Ís-
lendingar yrðu að semja um að sú
undanþága yrði áfram í gildi. Að sögn
þeirra embættismanna sem Morg-
unblaðið ræddi við ætti það að vera
tiltölulega auðsótt, svo lengi sem Ís-
lendingar gætu sýnt fram á það með
fræðilegum rökum að hætta stafaði af
innflutningi af lifandi dýrum og slík
rök væru svo sannarlega fyrir hendi.
Þá bentu þeir einnig á að stefna ESB
væri að vernda fjölbreytileika búfjár-
stofna. Það væri engum í hag ef ís-
lenskir búfjárstofnar hryndu niður af
völdum sótta.
Matvæla-
löggjöf á
leiðinni
Í
öllum þeim skýrslum sem gerðar
hafa verið um áhrif af inngöngu
Íslands í ESB kemur fram að
matvælaverð myndi lækka. Það
er misjafnt eftir því hvaða skýrsla er
lesin hvað lækkunin er sögð vera
mikil.
Í skýrslu sem Eiríkur Bergmann
Einarsson og Eva Heiða Önnudóttir
gerðu fyrir Neytendasamtökin sl.
vetur kemur fram að matvælaverð
myndi lækka um allt að 25% en þetta
er meiri lækkun en spáð er í öðrum
skýrslum. Að sögn skýrsluhöfunda
myndu niðurfelling tolla á matvæli
frá ESB, aukin samkeppni og hag-
ræðing í landbúnaði innanlands leiða
til lægra vöruverðs. Lækkunin myndi
ekki koma strax fram heldur gæti
þróunin orðið sú að smám saman
drægi saman með vöruverði á Íslandi
og vöruverði í nágrannalöndunum.
Þegar skýrslan var í vinnslu var
staða krónunnar allt önnur og sterk-
ari. Hvaða áhrif hefur gengisfallið á
samanburðinn?
Í samtali við Morgunblaðið sagði
Eiríkur Bergmann að hærra verð á
matvöru frá ESB þýddi að upphæð
tollanna væri hærri og því munaði
meira um brotthvarf þeirra. Á móti
kæmi að innlend matvara væri nú
ódýrari miðað við þá erlendu en þeg-
ar skýrslan var gerð. Það væri flókið
að reikna út hver niðurstaðan væri en
honum sýndist að þrátt fyrir geng-
ishrunið yrði ávinningur neytenda
svipaður, matvæli myndu lækka um
25% við aðild að ESB.
Matvæli myndu lækka
 Tollar á landbúnaðarafurðir myndu falla niður við inngöngu
 Reiknað var út að matvæli myndu lækka um 10-25%
TIL hvers er ESB með landbún-
aðarstefnu? Eða Ísland, mætti eins
spyrja. Stuðningsmenn landbún-
aðarstefnu ESB benda á að ef engin
landbúnaðarstefna eða -kerfi væri
til staðar myndi verð á landbúnaðar-
afurðum sveiflast í takt við upp-
skeruna. Hærra verð á landbúnaðar-
afurðum myndi snögghækka
verðbólgu sem hefði mikil áhrif á út-
gjöld heimilanna. Félli verð á afurð-
um of mikið myndu margir bændur
væntanlega hætta búskap sem
drægi úr framleiðslu.
Í öðru lagi benda þeir á að ESB
megi ekki verða of háð innflutningi
á matvælum, bæði til að tryggja
nægt framboð en einnig til þess að
greiðslujöfnuður við önnur ríki verði
ekki óhagstæður um of.
Í þriðja lagi sé tilgangurinn sá að
viðhalda byggð og atvinnu í sveit-
um.
Í fjórða lagi er stefnan rökstudd
með því að hún sé nauðsynleg til að
tryggja hollustu matvæla.
Til hvers
að styðja?
Landbúnaður og byggðastefna | Evrópusambandið