Morgunblaðið - 21.03.2009, Síða 26

26 Daglegt lífVIÐTAL
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. MARS 2009
Eftir Kolbrúnu Bergþórsdóttur
kolbrun@mbl.is
Þ
egar manni blöskrar
verður leiðari eins og
þessi til. Maður telur sig
knúinn til þess að tala
tæpitungulaust um þau
öfl sem skattkerfið á við að etja. Ég
verð að viðurkenna að bæði mér og
samstarfsmönnum mínum hjá Rík-
isskattstjóra hefur þótt með ólík-
indum hvað menn hafa verið að að-
hafast samkvæmt því sem upplýst
hefur verið undanfarið,“ segir Skúli
Eggert Þórðarson ríkisskattstjóri
um harðorðan leiðara sem hann
skrifaði ásamt Ingvari J. Rögn-
valdssyni vararíkisskattstjóra í
blaðið Tíund, sem gefið er út af
embætti Ríkisskattstjóra. Í leið-
aranum er vitnað til þess að í fjöl-
miðlum sé því haldið fram að Ís-
lands sjálftökumenn hafi leikið
lausum hala og sagt að ef ekki náist
tekjur og eignir úr skattaskjólum
ásamt því að eignir bankanna standi
undir skuldbindingum muni al-
menningur sem enga ábyrgð bar á
bankahruninu þurfa að greiða
aukna skatta vegna afdrifaríkra
meðferða fjármuna nokkurra tuga
manna sem höfðu yfir sér huliðs-
hjálm bankaleyndar og skatta-
skjóla.
Þjóð komin á heljarþröm
Af hverju hefur ekki tekist að
létta bankaleyndinni í þessu erfiða
ástandi?
„Á undanförnum árum hafa
skattayfirvöld hvað eftir annað vak-
ið athygli á þeirri nauðsyn að
gagnsæi sé í öllu regluverkinu og að
skatturinn fái allar upplýsingar.
Þegar heil þjóð er komin á helj-
arþröm er það eins og köld vatns-
gusa að samt skuli haldið í leynd
gagnvart skattyfirvöldum. Nú er ég
ekki að tala um að rjúfa banka-
leyndina almennt heldur einungis
að skattyfirvöld fái upplýsingar.
Skattyfirvöld eru bundin gríðarlegi
trúnaðarskyldu og þess er vandlega
gætt að enginn komist í framtölin.
En alltaf kemur þetta svar við
beiðni um auknar heimildir skatt-
yfirvalda: Skýrt og skorinorð Nei.
Í frumvarpi fjármálaráðherra
sem nú liggur fyrir Alþingi um leið-
ir til að bæta skattskil er af-
skaplega kurteislegt ákvæði um að
tryggja eigi að skattayfirvöld fái
upplýsingar um allar skuldir beint
frá fjármálastofnunum. Samtök
fjármálafyrirtækja brugðust harka-
lega við og lögðust eindregið gegn
þessu. Það er líka umhugsunarefni
að samtök eins og Samtök atvinnu-
lífsins séu þessu andsnúin en á
sama tíma mæla endurskoðunarfyr-
irtækin þessu ekki í mót. Garðar
Valdimarsson, löggiltur endurskoð-
andi hjá Deloitte, mælti með því við
þingið að þessar upplýsingar yrðu
veittar. KPMG, stærsta endurskoð-
endaskrifstofan, segist ekki gera
neinar athugasemdir við þetta.
Þannig að það eru ekki endurskoð-
endur sem hafa verið því andsnúnir
að skattyfirvöld fái nauðsynlegar
upplýsingar. Auk eftirlitssjón-
armiða sjá væntanlega allir að sjálf-
virk upplýsingagjöf um eignir og
skuldir einfaldar mjög alla fram-
talsgerð.
Grundvallaratriðið er að Rík-
isskattstjóri fái allar upplýsingar
um eignir og skuldir. Leyndin er,
og hefur verið, meginvandamálið.
Fjölmargir eiga félög og fyrirtæki
erlendis og það er ekkert at-
hugavert við það meðan viðkomandi
aðilar gera grein fyrir því á fram-
tölum sínum. Annað mál er svo: Af
hverju eru menn að stofna fyrirtæki
erlendis sem einungis virðist vera
geymsla á óskilgreindum eignum. Í
stjórnir slíkra fyrirtæka setjast þeir
jafnvel ekki sjálfir heldur sest
fulltrúi banka ásamt einhverjum
tveimur öðrum fulltrúum, jafnvel
eru það félög sem sitja í stjórnum
slíkra félaga. Enginn utanaðkom-
andi og þar með talið skattyfirvöld
vita fyrir hverju þessi félög standa
og hvað fer fram í þeim. Þarna get-
ur skapast aðstaða til brota gegn
skattalögum, samkeppnislögum og
fleiru ef menn eru innstilltir á slíkt.
Það verður því að lyfta þessum hul-
iðshjálmi eða spyrna við fæti með
öðrum aðgerðum, eins og verið er
að gera á alþjóðavettvangi.“
Hver er siðferðisafstaðan?
Er hægt að hafa uppi á öllum
þessum fjármunum?
„Það er allt annað mál. Menn
hafa velt fyrir sér hvort það eigi að
bjóða þeim einstaklingum sem eru
með eignir erlendis og hafa ekki
sætt skattlagningu að koma með þá
fjármuni til Íslands. Lausleg um-
ræða hefur verið um það hvort eigi
að opna möguleika til þess að menn
sjái hag í því að koma með fjármuni
til skattlagningar hérlendis til
dæmis með því að þeir greiði skatta
ásamt skattsektum en án frekari
viðurlaga. Eins og staðan í þjóð-
félaginu er nú, er ekki ólíklegt að
menn velti þessum möguleika fyrir
sér.“
Hvernig hefur gengið að nálgast
upplýsingar um félög í eigu Íslend-
inga frá löndum eins og Lúx-
emborg?
„Í Tíund er verið að greina eign-
arhaldið í félögum eins og Kaup-
þingi og reglulega koma inn í grein-
inguna viðskiptafléttur sem enginn
kann skil á. Við viljum einfaldlega
vita hverjir eiga þarna í hlut –
flóknara er dæmið nú ekki.“
Hvað um rannsókn á erlendum
krítarkortum sem menn hafa notað?
„Sú athugun stendur yfir. Það
var mikil andstaða af hálfu stærsta
greiðslukortafyrirtækisins að láta
þessar upplýsingar af hendi. Þar
var því borið við að bankaleyndin
væri mikilvægari en upplýsingagjöf
til skattyfirvalda. Hæstiréttur
hnekkti þessum viðbárum. Hluti af
þeim vanda sem við höfum verið að
glíma við er að menn bókstaflega
reyna allt sem þeir geta til að koma
í veg fyrir að skatturinn fái upplýs-
ingar. Ég hef oft velt því fyrir mér
af hverju menn séu að reyna að
leyna þessum upplýsingum. Eru
viðskiptahagsmunir þar að baki? Ég
hlýt líka að spyrja: Hversu langt
ganga menn í því að verja mögulega
brotastarfsemi til að vernda við-
skiptahagsmuni? Eru þar engin sið-
ferðileg mörk?
Að mínu mati hafa íslenskir
bankar og aðrir gengið ansi djarf-
lega fram í því að aðstoða menn við
að stofna félög á svæðum þar sem
er ekki er nokkur möguleiki að
komast að því hverjir þar eiga í
hlut. Það er ekki bara að bankar
hafi aðstoðað menn við þetta, þeir
hafa í ákveðnum tilvikum boðið
mönnum þetta viðskiptamódel. Við-
skiptamódelið er til dæmis þannig
að starfsmaður frá dótturfélagi
banka í Lúxemborg kemur hingað
til lands, fundar með mögulegum
viðskiptamönnum og þeir hanna
sérstakt kerfi til að halda utan um
eignarhaldsfélög, stilla upp og
stofna félög sem á þarf að halda.
Starfsmaður bankans í Lúxemborg
sest svo í stjórn félaga þar sem þörf
er á og sér um að skjólstæðingur
hans standi að tjaldabaki, en þang-
að geta skattyfirvöld eigi skyggnst.
Ég spyr: Hver er siðferðisafstaða
þessara manna? Er allt leyfilegt í
viðskiptum svo framarlega sem það
er ekki bannað?“
Flókin eignatengsl
Eru það þá bankarnir sem hafa
fyrst og fremst brugðist?
„Bankahrunið er í rannsókn. Sér-
stakur saksóknari hefur það verk-
efni að rannsaka saknæma háttsemi
sem upplýst verður um. Auðvitað
þarf að hafa í huga grundvallarregl-
una um að sérhver maður sé sak-
laus uns sekt hans er sönnuð. Síðan
er búið að stofna rannsóknarnefnd
með gríðarlega öfluga menn eins og
Pál Hreinsson, og Tryggva Gunn-
arsson Þeir ásamt fleirum leita or-
saka fyrir hruninu og við verðum
hreinlega að bíða eftir niðurstöðu
nefndarinnar um þátt bankana. Af-
staða skattyfirvalda hefur verið sú
að bankar hafa ef til vill farið út
fyrir svið hefðbundinnar banka-
starfsemi og um of inn á það sem
kallað hefur verið skattaráðgjöf.“
Þú hefur verið að lýsa ákveðinni
fyrirstöðu, má ekki búast við að
þessir menn mæti líka fyrirstöðu?
„Ég veit að sérstakur saksóknari
hefur mætt fyrirstöðu og það er
frumvarp fyrir þinginu til að veita
því embætti nauðsynlegar heimildir
þannig að markmiðum verði náð.
Heldurðu að margir Íslendingar
hafi verið að koma fjármunum und-
an?
„Já, ég hef trú á því að þetta sé
nokkuð stór hópur. Árið 2004 gerð-
um við Indriði H. Þorláksson og
Snorri Olsen úttekt á þessu í
skýrslu um umfang skattsvika og
það var niðurstaða okkar að þarna
væri um gríðarlega fjármuni að
ræða. Það er erfitt að slá á tölu en
það er alveg ljóst að þetta eru millj-
arðar, jafnvel tugir milljarða.“
Hvaða einstaklingar eiga í hlut?
„Almennt séð eru þetta ekki
venjulegir launþegar. Þetta eru at-
S k ú l i E g g e r t Þ ó r ð a r s o n r í k i s s k a t t s t j ó r i
Verður að
lyfta huliðs-
hjálminum
Bankahrunið „Voru menn þarna að spila með fjöregg þjóðarinnar jafnáhyggju
» Að mínu mati hafa íslenskir bankar og aðrirgengið ansi djarflega fram í því að aðstoða
menn við að stofna félög á svæðum þar sem ekki er
nokkur möguleiki að komast að því hverjir þar eiga
í hlut. Það er ekki bara að bankar hafi aðstoðað
menn við þetta, þeir hafa í ákveðnum tilvikum boð-
ið mönnum þetta viðskiptamódel.
» Hluti af þeim vanda sem við höfum verið aðglíma við er að menn bókstaflega reyna allt
sem þeir geta til að koma í veg fyrir að skatturinn
fái upplýsingar. Ég hef oft velt því fyrir mér af
hverju menn séu að reyna að leyna þessum upplýs-
ingum. Eru viðskiptahagsmunir þar að baki? Ég
hlýt líka að spyrja: Hversu langt ganga menn í því
að verja mögulega brotastarfsemi til að vernda við-
skiptahagsmuni? Eru þar engin siðferðileg mörk?