Morgunblaðið - 08.06.2009, Page 8

8
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 8. JÚNÍ 2009
Innritun fyrir haustönn 2009
Öflugur skóli með mjög fjölbreytt nám!
Skoðið heimasíðuna! www.fg.is
Skólameistari.
Eftir Þorbjörn Þórðarson
og Þórð Snæ Júlíusson
„Í HAUST, þegar ímynd Íslands
hrundi, þá langaði mig til þess að gera
gagn. Þess vegna var ég svo forhertur
að ég tók að mér þetta svakalega
verkefni ásamt samstarfsmönnum,
eitt stærsta efnahagslega verkefni
sem Ísland hefur nokkurn tímann
glímt við,“ segir Svavar Gestsson,
sem stýrði samninganefnd íslenska
ríkisins vegna Icesave-reikninganna.
Samkomulag náðist á milli Íslands
annars vegar og Breta og Hollend-
inga hins vegar á föstudag.
Viðræður undir forystu Svavars
hófust um miðjan mars. „Þegar ég
kem að þessu verki þá stöndum við
frammi fyrir þeirri nánast óleys-
anlegu gátu að upphæðirnar sem þarf
að greiða eru til staðar, en geta Ís-
lands til að greiða þær er engin. Hver
einasta króna sem við hefðum tekið úr
ríkissjóði til að greiða fyrir þetta, hún
hefði verið tekin að láni. Það er hins
vegar ekki til neinn sem vill lána okk-
ur í dag. Þetta hefði því þýtt seðla-
prentun, verðbólgu og fallandi gengi.“
Fyrri viðræðunefndin, undir for-
ystu Baldurs Guðlaugssonar, hafði
reifað ýmsar hugmyndir um hvernig
ætti að gera skuldina upp. Í desember
á síðasta ári var Bretum og Hollend-
ingum boðið að taka Landsbankann í
London upp í skuldina, en þeirri hug-
mynd var hafnað. Ákveðin tímamót
áttu sér stað hinn 15. apríl síðastliðinn
þegar formenn samninganefndanna
funduðu á heimili Svavars í Kaup-
mannahöfn. „Það var í raun úrslita-
fundur í málinu því þá datt okkur í
hug þessi leið sem var farin, að
ábyrgðarröðin yrði með þeim hætti að
ríkið væri aftast, á eftir Landsbank-
anum og Tryggingasjóði innstæðu-
eigenda,“ segir Svavar.
„Landsbanka-aðferðin“
Leiðin sem Svavar talar um varð
síðar þekkt sem „Landsbanka-
aðferðin.“ Hún snýst í raun um að
Tryggingasjóður innstæðueigenda sé
útgefandi skuldabréfs fyrir allri upp-
hæðinni (um 650 milljarðar króna),
Landsbankinn beri ábyrgð á
greiðslum sjóðsins og íslenska ríkið
loks ábyrgð á greiðslum Landsbank-
ans. Greiðslutími lánsins skiptist síð-
an upp í tvö tímabil: eitt sjö ára og
annað til átta ára. „Á fyrstu sjö ár-
unum borgar Landsbankinn, eða
eignasafn hans, höfuðstólinn niður.
Hann lækkar stöðugt á þeim tíma.
Hann byrjar í 650 milljörðum króna,
en ef áætlanir ganga eftir þá verður
hann kominn niður í 170 milljarða
króna í lok þessa sjö ára tímabils. Á
þessum sjö árum fer ekki ein króna úr
ríkissjóði í þessar greiðslur,“ segir
Svavar. Við þetta komist Íslendingar í
skjól frá því efnahagslega fárviðri
sem geysi úr öllum áttum í heiminum.
„Í fyrsta lagi komum við hagkerfinu í
skjól í sjö ár í miðri kreppunni. Í öðru
lagi er mikilvægt að hafa í huga að
þessi ákvörðun opnar fjármálaheim-
inn aftur fyrir Íslandi. Þegar fryst-
ingunni verður aflétt [hinn 15. júní],
þegar Ísland fer af hryðjuverkalista,
opnast hinn alþjóðlegi fjármála-
heimur að nýju.“ Hann segir að í
þriðja lagi muni þetta styrkja gengi
íslensku krónunnar og að það hafi
gætt ákveðins misskilnings hjá sum-
um þingmönnum sem hafi haldið því
fram að samkomulagið kæmi til með
að veikja gengið. „Allar þessar eignir
Landsbankans eru í erlendum gjald-
eyri og verða nýttar til að greiða
skuldir í erlendum gjaldeyri. Þær
koma því aldrei til Íslands.“
Getum endurfjármagnað lánið
Þegar umrædd sjö ár eru liðin þá
bætast við höfuðstólinn vaxta-
greiðslur vegna þessara ára, en þær
eru 5,5 prósent á höfuðstól hvers árs.
Svavar segir að þar verði örugglega
um mjög háar upphæðir að ræða. „Ef
sú upphæð verður til dæmis 180 millj-
arðar króna þá erum við með 350
milljarða króna fjall sem þarf að tak-
ast á við árið 2016. Það fjall eigum við
síðan að greiða niður með átta jöfnum
afborgunum. Það er ekki víst að ríkið
þurfi að byrja að greiða af bréfinu
fyrr en seint á þeim tíma, því við ger-
um ráð fyrir að það verði enn eftir
eignir frá Landsbankanum eftir þetta
sjö ára tímabil. Þegar þær eignir eru
uppurnar, þá kemur að því að ákveða
með hvaða hætti ríkissjóður greiðir
niður það sem eftir stendur. Það gæti
því orðið á tímabilinu 2020 til 2023. Þá
kemur annað atriði til skjalanna.
Strax og íslenska ríkið getur fengið
hagstæðari lán á alþjóðlegum mörk-
uðum þá getum við endurfjármagnað
þetta lán. Ég spái því að þetta verði
gert. [...] Það stórkostlega við þessa
niðurstöðu er að ekki þarf að loka
einu einasta sjúkrarúmi eða einni ein-
ustu skólastofu næstu sjö árin fyrir
þessa lausn. Það þarf ekki að skerða
hár á höfði velferðarkerfisins næstu
sjö árin.“
Andað ofan í hálsmál
Vextirnir á láninu hafa verið gagn-
rýndir fyrir að vera of háir. Að-
spurður hvað réttlæti þessa vexti seg-
ir hann að í upphafi
samningaviðræðna hafi Bretar og
Hollendingar gert kröfu um 250
punkta álag ofan á vaxtaprósentu
OECD. „Við náðum þeirri tölu veru-
lega niður. Þetta er til þess að ná yfir
kostnað og áhættu hjá ríkjunum.
Þetta er mjög algengt í lánasamn-
ingum en auðvitað er hægt að segja
að það réttlæti þetta ekki.“
Sú vaxtaprósenta sem fyrst var
nefnd, 6,7 prósent, var rædd sem
hluti af bráðabirgðasamkomulagi við
Hollendinga, samkvæmt upplýs-
ingum Morgunblaðsins. Í fyrstu var
jafnframt gert ráð fyrir að því ís-
lenska ríkið eitt og sér myndi bera
ábyrgð á láninu og það yrði til 10 ára
á 6,7 prósent vöxtum. Svavar segist
að nokkru leyti bundinn trúnaði hvað
þetta varðar. „Ég get hins vegar sagt
það að þessar tölur frá því í vetur
voru að anda ofan í hálsmálið á mér
alveg til síðustu stundar í þessum
samningaviðræðum. Það er ósann-
gjarnt að bera þessar tölur, 5,5 pró-
sent, saman við breytilega vexti á
skammtímalánum í London. Það villir
um fyrir fólki. Þeir vextir sem nú er
samið um eru lægstu föstu vextir frá
því í síðari heimsstyrjöld.“
Hagkerfið kemst í skjól
 Svavar Gestsson segir að ríkið muni ekki greiða af Icesave í að minnsta kosti sjö ár
 Stóð frammi fyrir „óleysanlegri gátu“ Fjármálamarkaðir munu opnast
Morgunblaðið/Golli
Varkárt mat Svavar segir nefndina reikna með að eignir Landsbanks dugi fyrir 75 prósent af höfuðstóli lánsins.
Meðan á viðræð-
unum við Breta
og Hollendinga
stóð ræddu emb-
ættismenn land-
anna um ýmislegt
fleira en Icesave-
reikningana.
Svavar staðfestir
að rætt hafi verið
við Breta um að-
stoð við að upp-
lýsa um hugsanleg eignaundanskot
Íslendinga á Jómfrúreyjum. „Við töl-
uðum um það allt en um það get ég
ekki sagt margt. Bretar samþykktu
að aðstoða okkur við að ná þeim upp-
lýsingum sem við þurfum. Þetta er
eitt af því sem fjármálaráðuneytið
mun vinna nánar. Fundur Össurar
Skarphéðinssonar með David Mili-
band, utanríkisráðherra Breta, skipti
mjög miklu máli í þessu ferli. Ég fór
fyrst á fund í breska fjármálaráðu-
neytinu hinn 30. mars sl. og átti lang-
an fund með helsta samningamanni
Breta, Gary Roberts. Þar kynnti ég
þessa Landsbanka-aðferð fyrir hon-
um og honum leist mjög illa á hana. Á
sama tíma var Össur á fundi með
Miliband og kynnti fyrir honum þessa
leið. Það var greinilegt að breska
utanríkisráðuneytið vildi fara þá leið
sem var árangursríkust, þeim var al-
veg sama um tegundina. [Eftir fund
Össurar og Milibands] var hægt að
taka þetta úr þessum fasa og á nýtt
stig. Utanríkisráðuneytið hjálpaði
okkur að víkka myndina. Og ég býst
við því að utanríkisráðuneytið muni
halda viðræðum við Breta um sam-
starf á ýmsum sviðum áfram. Sam-
starf um upplýsingagjöf á sviði fjár-
mála fellur þar undir,“ segir Svavar.
Hann segir að á síðustu metrunum
hafi íslenska nefndin átt viðræður við
Hollendinga um svipaða hluti, þ.e
upplýsingagjöf um skattaskjól.
Bretar hjálpa við að
upplýsa undanskot
Össur
Skarphéðinsson
Þegar Svavar er spurður hvernig
þessi leið sem Landsbankinn fór í
fjármögnun sinni, að safna inn-
lánum erlendis, horfi við honum
eftir að hafa verið í samninga-
nefndinni segist hann fyrst og
fremst reiður. „Ég er ofsalega
reiður eins og aðrir Íslendingar
eru eflaust. Ég væri til í að
hlaupa með potta og pönnur á eft-
ir þeim ef ég vissi hverjir það
væru sem báru ábyrgð á þessu í
smáatriðum. Það er alveg hræði-
legt að hneppa Íslendinga í þessar
skuldbindingar. Þessi leið sem við
erum að fara gerir hins vegar að
verkum að við getum fetað okkur
út úr þessu. Uppreisn ærunnar er
hins vegar það sem við þurfum.
Auðvitað er ástandið alveg hrylli-
legt. Við verðum kannski með
þrjátíu þúsund manns á atvinnu-
leysisbótum og ungt hæfileikaríkt
fólk fer úr landi. Það er flókið við
svona aðstæður að kynna lausn
eins og þessa því það finnst mörg-
um allt vont sem er gert. En þetta
var sennilega það skásta sem var í
stöðunni.“
Til í hlaup með
potta og pönnur
Samningar um Icesave
Fjölmargir, þar á meðal Stefán
Már Stefánsson lagaprófessor,
hafa gagnrýnt harðlega að ís-
lenska ríkið sé að taka ábyrgð á
Icesave-reikningunum.
Svavar segir að hann skilji þá gagnrýni vel. „Það voru bankar hér á Ís-
landi sem voru orðnir tíu sinnum stærri en hagkerfið, samt störfuðu þeir
samkvæmt tilskipunum Evrópusambandsins. Það er ekki hægt að segja að
þeir hafi brotið þær tilskipanir í sjálfu sér. Hvernig áttum við að taka á
þessu? Áttum við að gera það með betra Fjármálaeftirliti? Já. Áttum við að
gera það með betri Seðlabanka? Já, en hversu gott hefði eftirlitið þurft að
vera og hversu góður hefði Seðlabankinn þurft að vera til að stöðva þetta?
Höfðu þessar stofnanir úrræði til að stöðva þennan vöxt bankanna? Átti að
segja að enginn banki mætti vera stærri en þjóðarframleiðslan? Það hefði
ekki verið samkvæmt EES-samningnum.
Veruleikinn er sá að það frelsi sem fólst í honum var of mikið fyrir þetta
land nema því hefði fylgt öflugri eftirlitsaðgerðir. Það þýðir einfaldlega að
ESB þarf að endurskoða sínar reglur,“ segir Svavar.
Pólitísk niðurstaða
Svavar segir niðurstöðuna að vissu leyti vera pólitíska. „Það voru allir
þeirrar skoðunar að réttast væri fyrir okkur að semja um þessa reikninga.
Það var ekkert land sem studdi okkur í því að virða þessar skuldbindingar
að vettugi. Þannig séð er niðurstaðan pólitísk því allt hið pólitíska umhverfi
sem við erum hluti af lagði áherslu á þessa lausn. Íslensk stjórnvöld hafa
ekki ákveðið að segja sig úr því pólitíska umhverfi sem við erum í. Fyrrver-
andi og núverandi ríkisstjórn eru sammála um að við séum hluti af þessu
pólitíska umhverfi. Ég held að athugasemdir Stefáns Más, sem ég hef
kynnt mér vandlega, væru réttar ef um væri að ræða aðstæður þar sem
einn banki væri farinn á hliðina og Tryggingarsjóður innstæðueigenda hefði
ekki bolmagn eða getu til að bjarga honum. Hér var það hins vegar allt hag-
kerfið sem hrundi.“
Berum heimsins syndir eins og Kristur
Svavar segir að ef reikningarnir hefðu ekki verið gerðir upp hefði allt inn-
stæðutryggingakerfið í Evrópu hugsanlega hrunið. „Við erum í rauninni að
bera burt syndir heimsins, eins og sagt var um Jesú Krist,“ segir Svavar.
Erum að bera burt syndir heimsins