Morgunblaðið - 25.07.2009, Blaðsíða 31

31
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 25. JÚLÍ 2009
Öllu lokið? Í háskólaþorpinu ræða menn efnahagsmálin á kaffistofunni Hámu – eins og eflaust víðast hvar annars staðar. Í glugga bóksölu stúdenta stendur bók og spurning hvort titill hennar
vísar til ástandsins á landinu okkar bláa: Game over. Ætli öllu sé lokið fyrir Íslendingum eða á þjóðin sér viðreisnar von með dugnaði þeim og bjartsýni sem hefur einkennt hana í gegnum tíðina?
Eggert
1. SEPTEMBER nk.
verða 70 ár liðin frá
upphafi eins af hörmu-
legustu atburðum
heimssögunnar – seinni
heimsstyrjaldarinnar.
Að tala um þá atburði
sem áttu sér stað á
þessum löngu sex árum
skelfir hjarta hvers
manns. Í þeim hörm-
ungum sem þjóðir Sov-
étríkjanna og annarra bandamanna
þurftu að upplifa komu fram mörg
dæmi um mikilleik mannsandans,
hetjuskap, mannúð og þjóðrækni.
Seinni heimsstyrjöldin var ekki
einungis bardagi ólíkra hug-
myndafræðikerfa heldur orrusta
milli tveggja andstæðra og ósætt-
anlegra viðhorfa til tilveru mann-
kynsins. Í fyrsta skipti í sögunni
snerist barátta um líf heilla þjóða.
Gasklefar í Auschwitz, Maidanek,
Treblinka, líkbrennsluhús í Dachau,
Buchenwald og öðrum dauðabúðum
voru skýr dæmi um þá framtíð sem
nasistar voru að undirbúa fyrir
heiminn.
Að undanförnu hefur gildi fram-
lags Sovétríkjanna í baráttunni gegn
herjum Þriðja ríkisins því miður ver-
ið dregið í efa í sumum löndum. M.a.
hefur borið á tilraunum til sögulegra
rangfærslna þar sem Sovétríkjunum
er kennt um stríðið í sama mæli og
Þýskalandi Hitlers. Ályktun þing-
mannanefndar ÖSE sem samþykkt
var um daginn ber vitni um þetta.
En sú skoðun stenst ekki gagnrýni.
Helstu atburðir í aðdraganda
stríðsins voru harmleikur án hetja. Í
því sambandi er mikilvægt að gera
skýra grein fyrir því að það var fyrst
og fremst eðli nasismans sem olli
seinni heimsstyrjöldinni. Ekki má
gleyma því að allt þar til í ágúst 1939
reyndu Sovétríkin að skipuleggja
sameiginlega mótspyrnu við árás-
aráætlanir Hitlers, og fram á síðustu
stundu stóðu þau við skuldbindingar
sínar sem lutu að því að tryggja
landfræðilega heild Tékkóslóvakíu
árið 1938. Hins vegar
gerðu gagnkvæmar
grunsemdir, hik og
tregða samherjanna
það að verkum að
tækifæri til að koma í
veg fyrir heimsstyrj-
öldina var glatað.
Á hinn bóginn
brutu sum Evr-
ópuríki grafalvarlega
gegn þjóðarrétti þess
tíma með því að af-
sala Tékkóslóvakíu í
hendur nasista í von
um að snúa þýsku hervélinni í aust-
urátt. Margir stjórnmála- og
frammámenn í Austur-Evrópu (að-
allega frá Póllandi og Eystrasalts-
ríkjunum) lögðu sérstaka áherslu á
„skiptingu“ Austur-Evrópu milli
Sovétríkjanna og Þýskalands fyrir
stríðið, en á sama tíma gáfu þeir
engan gaum „friðarstefnu“ Vest-
urlanda sem leiddi til München-
samkomulagsins. Í skjóli þessarar
stefnu innlimaði Pólland Teschen og
Fristat-héruð þar sem öflugan iðnað
var að finna.
Svo virðist, sem ákveðnir hags-
munahópar vilji réttlæta í einu vet-
fangi þau brot sem framin voru fyrir
stríðið og meðan á því stóð og öðlast
pólitískan ávinning með ásökunum
sínum í garð Rússlands. Þeir skynja
að hlutskipti þeirra í sögulegum bar-
daga milli góðs og ills, þegar þjóðir
heims börðust gegn nasismanum,
var ómerkilegt. Þar af leiðandi þjást
þeir af sársaukafullri minnimátt-
arkennd og snúa sér þess vegna að
sögufölsunum.
Í þeim aðstæðum þegar Bretar og
Frakkar höfnuðu eiginlega tilboði
Sovétríkjanna um sameiginlegar að-
gerðir gegn Hitler varð sovésk-
þýskur griðasáttmáli að óumflýj-
anlegum valkosti. Rök fyrir þeirri
viðleitni að gera Sovétríkin – sem
gripu til þessara ráðstafana ein-
göngu í varnarskyni – ábyrg fyrir að
koma styrjöld af stað eru haldlaus. Í
stað þess að veita árásaraðilanum
viðnám í sameiningu athöfnuðu Evr-
ópulönd sig í samræmi við lögmálið
„bjargi sér hver sem getur“ og stuðl-
uðu með því í raun og veru að árás-
aráætlunum Hitlers og Mussolini.
Það er við hæfi að minna á að ekki
einungis Sovétríkin heldur einnig
önnur ríki reyndu að ná einhliða
samkomulagi við Hitler. Til dæmis
voru samskipti milli Póllands og
Þýskalands á árum 1938-1939 í aug-
um margra samtímamanna ekkert
annað en tilraun til að stofna hern-
aðar- og stjórnmálabandalag. Í
þessu ljósi var undirritun griðasátt-
málans frekar rökrétt skref. Hvað
varðar neikvæða hlið samkomulags-
ins bætti Rauði herinn það upp þeg-
ar hann lagði nasismann að velli og
frelsaði lönd Austur-Evrópu undan
oki hans.
Tilraunir til að endurskoða sög-
una geta leitt til myndunar nýrra
lína milli deiluaðila og flækja sam-
starf í þeim brýnu verkefnum sem
alþjóðasamfélagið stendur frammi
fyrir á þessu mikilvæga tímabili í
þróun sinni. Gott væri að árétta að
sögulegt minni ætti ekki að nota í
hefndarskyni, heldur fremur sem
verkfæri í þágu friðar til þess að
byggja traustan grunn í alþjóða-
samskiptum, en ekki til þess að öðl-
ast pólítiskan ávinning um stund-
arsakir. Mikilvægt er að reynslan af
seinni heimsstyrjöldinni stuðli að
sameiningu allra þjóða og hjálpi til
við að efla samstöðu í heiminum þeg-
ar við blasa hnattrænar ógnir 21.
aldar.
Eftir Victor I.
Tatarintsev » Tilraunir til að end-
urskoða söguna geta
leitt til myndunar nýrra
lína milli deiluaðila og
flækja samstarf í þeim
brýnu verkefnum sem
alþjóðasamfélagið
stendur frammi fyrir á
þessu mikilvæga tíma-
bili í þróun sinni.Victor I. Tatarintsev
Höfundur er sendiherra
Rússlands á Íslandi.
Endurskoðun sögunnar?
NÚ Í vikunni voru samþykkt
á Alþingi ný lög þar sem verð-
ur sú meginbreyting á lögum
um Lánasjóð íslenskra náms-
manna að hver námsmaður eigi
sjálfur að vera ábyrgur fyrir
endurgreiðslu eigin námsláns,
að uppfylltum skilyrðum stjórn-
ar lánasjóðsins. Lögin fela
þannig í sér að núverandi
ábyrgðarmannakerfi er aflagt.
Kröfu námsmanna svarað
Afnám ábyrgðarmannakerf-
isins hefur um árabil verið ein
helsta krafa námsmannahreyf-
inganna enda mikilvægur þátt-
ur í því að jafna stöðu allra
námsmanna. Því hefur verið
haldið fram að krafan um
ábyrgðarmenn á námslán sam-
ræmist ekki þeim tilgangi laga
um Lánasjóð íslenskra náms-
manna að tryggja jafnrétti til
náms. Sumir námsmenn hafa
ekki átt þess kost að afla sér
ábyrgðarmanna og hafa þurft
að leggja fram bankatryggingu
í þess stað. Með því að afnema
kröfu um ábyrgðarmenn er
lánasjóðurinn styrktur í að
sinna sínu félagslega hlutverki.
Um leið taka námsmenn í
auknum mæli ábyrgð á eigin
fjárhagsstöðu með því að
ábyrgjast eigin lán.
Kveðið er á um það að ef
námsmenn uppfylla ekki hin al-
mennu lánshæfisskilyrði verði
þeim gert kleift annaðhvort að
setja fram ábyrgðarmann eða
kaupa bankaábyrgð.
Ábyrgðarmenn á þeim lánum
sem þegar hafa verið veitt
munu njóta sambærilegrar
réttarverndar og veitt hefur
verið í lögum um ábyrgð-
armenn. Af því leiðir m.a. að
tilkynna ber ábyrgðarmanni
um vanskil lántaka jafnskjótt og
kostur er. Ekki verður unnt að
gera aðför í fasteign ábyrgð-
armanna til innheimtu sjálf-
skuldarábyrgðar á námsláni og
slík krafa getur ekki orðið
grundvöllur kröfu um gjald-
þrotaskipti á búi ábyrgð-
armanns. Segja má að með slíku
fyrirkomulagi sé fólgin ákveðin
vernd fyrir ábyrgðarmenn.
Félagslegur sjóður
Hugsunin á bak við lögin er
að hefja nýtt fyrirkomulag. Með
þessu færist lánasjóðurinn
meira í átt til þess sem tíðkast
á Norðurlöndum þar sem ekki
er krafist ábyrgðarmanna á
námslán heldur eru námsmenn
ábyrgir eigin námslána. Hugs-
anlegt er að þetta kunni að hafa
útgjaldaaukningu í för með sér
en það er þá ekki fyrr en í
fyrsta lagi eftir 2012 sem fyrst
reynir á endurgreiðslu sam-
kvæmt hinu nýja kerfi. Þó er
mjög óljóst hvort af út-
gjaldaaukningu verður þar sem
reynslan frá öðrum Norð-
urlöndum virðist sýna að heimt-
ur af lánum þar séu góðar. Með
lögunum tryggjum við jafnræði
námsmanna, þeir þurfa ekki að
leita sér ábyrgðarmanns nema
þeir teljist ekki lánshæfir.
Krafa námsmannahreyfinga um
árabil er uppfyllt og námsmenn
eru gerðir ábyrgari fyrir námi
sínu og lántökum vegna þess en
áður. Með þessum lögum er
styrkt enn fremur félagslegt
hlutverk lánasjóðsins og náms-
mönnum veitt tækifæri til náms
án þess að gerð sé krafa um
ábyrgðarmenn.
Katrín Jakobsdóttir
Ábyrgðarmanna-
kerfi aflagt
Höfundur er
menntamálaráðherra.