Morgunblaðið - 26.07.2009, Side 23

23
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26. JÚLÍ 2009
Reuters
Umsóknin afhent Össur Skarphéðinsson afhendir Carli Bildt, sem situr í forsæti Evrópusambandsins, aðildarumsókn Íslands.
Á
lit meirihluta utanríkismála-
nefndar um umsókn um að-
ild að Evrópusambandinu
er að mörgu leyti fróðleg
lesning. Með því er að veru-
legu leyti bætt úr þeim
ágöllum, sem voru á upp-
haflegri þingsályktun-
artillögu utanríkisráðherra
og greinargerð með henni.
Að mörgu leyti hefur verið komið til móts við
áherzlur Framsóknarflokks og Sjálfstæð-
isflokks, sem fram komu í þingsályktunartillögu
þessara flokka, um þá greinargerð sem utanrík-
ismálanefnd þyrfti að ljúka í sumar. Þótt utan-
ríkismálanefnd næði ekki saman um álit í málinu
vegna ágreinings um fyrirkomulag þjóð-
aratkvæðagreiðslu, hefur frumkvæði stjórn-
arandstöðunnar þannig orðið til þess að þær
leiðbeiningar, sem samningamenn Íslands munu
hafa, eru mun ýtarlegri en ella hefði orðið. Að til-
lögu meirihlutans var þingsályktunartillögunni
breytt á þann veg að ríkisstjórnin skuli fylgja
þeim sjónarmiðum um verklag og meginhags-
muni, sem fram koma í álitinu.
Óskhyggja og málamiðlanir
Í meirihlutaálitinu er talsvert ýtarleg grein-
argerð um hagsmuni Íslands, sem þurfi að halda
til haga í viðræðum við ESB. Einar K. Guðfinns-
son, þingmaður Sjálfstæðisflokksins, skrifaði
grein hér í blaðið á fimmtudag, þar sem hann
gagnrýnir þessa samantekt: „Meirihlutaálitið er
þannig úr garði gert að þess er freistað að nefna
til sögunnar flest þau mál, sem tilgreind hafa
verið á undanförnum misserum sem mögulegir
ásteytingssteinar þegar kemur að viðræðum
okkar við ESB,“ skrifar Einar. „Allt ber þetta
vitni mikilli óskhyggju, sem stjórnast bersýni-
lega af því að plaggið er tilraun til þess að berja
saman fulltrúa gjörólíkra sjónarmiða. Þ.e. and-
stæðinga ESB-aðildar og fylgismenn hennar.
Fyrir vikið verður þessi listi meginmarkmiða
einhvers konar lýsing á veruleika sem er al-
gjörlega óskyldur því Evrópusambandi sem
helst hefur verið rætt um. Hættan hlýtur því að
vera sú þegar forráðamenn ESB fara að
grennslast fyrir um forsendur umsóknar Ís-
lands, að þeir komist að raun um að umsóknin
hafi verið stíluð á rangt heimilisfang.“
Mikið er til í þessari gagnrýni. Plaggið ber
augljóst vitni hinum furðulegu málamiðlunum,
sem verða til í núverandi stjórnarsamstarfi. Út
af fyrir sig getur verið ágætt að halda fram ýtr-
ustu kröfum við upphaf samningaviðræðna, en
menn verða þá líka að vera viðbúnir því að
megnið af þeim sé slegið út af borðinu strax í
upphafi. Kröfugerðin má ekki stjórnast af ósk-
hyggju. Vandinn er ekki aðeins að forráðamenn
ESB telji að kröfur Íslands séu óraunhæfar.
Hættan er líka sú að ríkisstjórnin veki með al-
menningi of miklar væntingar til þess hvaða
undanþágur og sérlausnir sé hægt að fá í samn-
ingum við ESB. Ríki, sem sækjast eftir aðild að
ESB, geta ekki valið úr samstarfi og löggjöf að-
ildarríkjanna eins og þeim þykir henta. Banda-
lagið byggir á sameiginlegri löggjöf, sem öll að-
ildarríkin þurfa að fylgja í öllum meginatriðum,
þótt ákveðið svigrúm sé fyrir sérlausnir.
Almannahagur eða sérhagsmunir?
Það má líka velta því fyrir sér þegar mat meiri-
hluta utanríkismálanefndar á hagsmunum Ís-
lands er skoðað, hvort þar sé í öllum tilfellum
haldið á lofti sjónarmiðum sem snúa að al-
mannahag eða hvort gengið sé erinda sérhags-
muna.
Þetta er sérstaklega áberandi í þeim kafla
meirihlutaálitsins, sem fjallar um landbún-
aðarmál. Þar er lögð gríðarleg áherzla á að við-
halda nánast óbreyttu kerfi styrkja og stuðn-
ings við landbúnaðinn og nýta sérhverja smugu
til að viðhalda framleiðslutengdum stuðningi
við búvöruframleiðendur. Slíkur stuðningur er
á undanhaldi í Evrópusambandinu. Það er í
samræmi við þróunina í viðræðum um aukna
fríverzlun á vettvangi Heimsviðskiptastofn-
unarinnar (WTO). Á undanförnum árum hefur
margoft komið fram að þegar samkomulag
næst um að draga úr tollum, ríkisstyrkjum og
öðrum hindrunum á frjálsum milliríkja-
viðskiptum með búvörur, muni Ísland þurfa að
laga sig að reglum ESB, burtséð frá aðild að
sambandinu.
Í meirihlutaálitinu er réttilega bent á að
ákveðið svigrúm er fyrir framleiðslutengda
styrki norðan 62. breiddargráðu í núverandi
landbúnaðarstefnu ESB. Það er „heimskauta-
landbúnaðurinn“ svokallaði, sem var skil-
greindur innan landbúnaðarstefnunnar við inn-
göngu Finnlands og Svíþjóðar í ESB. En meiri
hlutinn vill ganga enn lengra og kanna „til hlít-
ar hvort sérákvæði Rómarsáttmálans um eyjar
og héruð sem eru í mikilli fjarlægð frá meg-
inlandi Evrópu geti átt við um stöðu Íslands.“
Einar K. Guðfinnsson hefur rétt fyrir sér í því
að hér eru menn komnir á hálan ís, því að um-
rætt ákvæði Rómarsáttmálans á við um fjar-
lægar og bláfátækar nýlendur Evrópuríkja,
ekki þróað ríki eins og Ísland.
Athygli vekur að í umfjöllun meirihlutans um
landbúnaðarmál er ekki vikið einu orði að hags-
munum neytenda af því að tollar í viðskiptum
með landbúnaðarvörur innan ESB falli niður ef
Ísland verður aðildarríki sambandsins og þann-
ig njóti almenningur meiri samkeppni, lægra
verðs og meira vöruúrvals. Þar sem fjallað er
um samráð vegna samningaviðræðnanna við
ESB segir að miðað sé við að „þeir hópar sem
eiga hvað mestra beinna hagsmuna að gæta
verði hluti af samningahópunum sjálfum og taki
þannig beinan þátt í ferlinu …“ Ennfremur að
„þegar kemur að hagsmunum sjávarútvegs,
landbúnaðar og sveitarfélaga [sé] gert … ráð
fyrir að hagsmunasamtök taki virkan þátt í
samningunum.“ Þýðir það ekki áreiðanlega, í til-
viki landbúnaðarins, að Neytendasamtökin hafi
sinn fulltrúa við borðið, rétt eins og Bænda-
samtökin?
Meirihluti utanríkismálanefndar bendir rétti-
lega á að hefðbundinn landbúnaður og hið ís-
lenzka fjölskyldubú sé hluti af menningu og
sögu landsins sem þörf sé á að varðveita og því
þurfi að „verja þær greinar sem slíkur landbún-
aður byggist á, svo sem mjólkurframleiðslu og
sauðfjárrækt.“ Þetta eru mikilvægustu rökin
fyrir því að neytendur og skattgreiðendur styðji
landbúnaðinn um milljarða króna á ári. Í við-
ræðum við ESB á að leggja áherzlu á að tryggja
hag þessara hefðbundnu búgreina. Í skýrslu
Hagfræðistofnunar um áhrif svipaðs styrkja-
kerfis og nú gildir í Finnlandi á íslenzkan land-
búnað, kemur fram að hagur sauðfjárbænda
myndi vænkast miðað við það, sem nú er. Hins
vegar myndi verð til svína- og kjúklingabúa
snarlækka vegna þess að tollverndin væri tekin
af þeim. Það er ekki ástæða til að ganga gegn
hagsmunum neytenda með því að reyna að verja
sérstaklega slíkan búrekstur, sem er fyrst og
fremst verksmiðjuframleiðsla og á lítið skylt við
hefðbundinn, íslenzkan landbúnað.
Hvað er raunsætt
í sjávarútvegsmálum?
Í umfjöllun meirihlutans um sjávarútvegsmál
gætir raunsæis að því leyti að þar gera menn því
ekki skóna að hægt sé að fá fulla eða varanlega
undanþágu frá sjávarútvegsstefnu Evrópusam-
bandsins. Hins vegar er talið mikilvægt að
tryggja forræði Íslendinga yfir sjávarauðlind-
inni. Það telur nefndin t.d. gerlegt með því að ís-
lenzka efnahagslögsagan verði skilgreind sem
sérstakt fiskveiðistjórnarsvæði, þar sem rétt-
indi verði ekki til staðar fyrir erlend fisk-
veiðiskip til veiða úr staðbundnum íslenzkum
stofnum. Raunar má telja víst að það sé þegar
nokkuð öruggt mál vegna reglu ESB um svo-
kallaðan hlutfallslegan stöðugleika; réttur ríkja
til að veiða í lögsögu annarra byggist á hefð,
sem ekki er lengur til staðar eftir að erlendum
fiskiskipum var ýtt út fyrir 200 mílurnar.
Það er stærri spurning hvort hægt yrði að
fella reglur Íslands um stjórnun fiskveiða inn í
sjávarútvegsstefnu ESB. Fordæmið í því máli
er aðildarsamningur Noregs á sínum tíma, þar
sem gert var ráð fyrir að stjórnunarreglur
Norðmanna norðan 62. breiddargráðu yrðu
felldar inn í stefnuna.
Hins vegar verður það að teljast óraunsætt
að halda að Ísland geti haldið forræði á samn-
ingum við önnur ríki um stjórn veiða úr deili-
stofnum og „talað eigin máli á vettvangi al-
þjóðastofnana í alþjóðasamningum.“
Evrópusambandið virkar ekki þannig. Hins
vegar tekur framkvæmdastjórnin tillit til hags-
muna viðkomandi aðildarríkja þegar hún semur
t.d. um fiskveiðiréttindi og ætla verður að hún
muni taka ríkt tillit til sjónarmiða Íslands þegar
samið verður um veiðar úr stofnum, þar sem Ís-
land á sögulegan rétt.
Meirihlutinn virðist vilja viðhalda þeirri und-
anþágu, sem Ísland fékk frá fjárfestingarfrelsi
EES-samningsins, að útlendingum verði óheim-
ilt að fjárfesta í íslenzkum sjávarútvegsfyr-
irtækjum. Það er bæði óraunsætt og óþarft.
Löngu er orðið tímabært að afnema þetta bann.
Það hamlar aðgangi sjávarútvegsins að
áhættufé og er þar að auki í fullu ósamræmi við
það hvernig íslenzk sjávarútvegsfyrirtæki hafa
nýtt fjárfestingafrelsið til að kaupa hluti í sjáv-
arútvegsfyrirtækjum í ESB.
Meirihlutinn segir að tryggja þurfi að af-
rakstur auðlindarinnar eigi að falla til á Íslandi.
„Þannig verði ekki veitt svigrúm fyrir erlendar
útgerðir að fjárfesta hér á landi þannig að nýt-
ing auðlindarinnar og afrakstur hennar færist
úr landi.“ Hefur þetta verið raunin þegar Ís-
lendingar hafa fjárfest í sjávarútvegsfyr-
irtækjum í ríkjum ESB? Hafa þær fjárfestingar
ekki stuðlað að verðmætasköpun í viðkomandi
ríkjum?
Meirihlutinn bendir reyndar á að til að girða
fyrir að verðmæti fari úr landi megi setja
ákvæði í lög um efnahagsleg tengsl milli útgerð-
ar og vinnslu við heimahöfn skips og binda
heimildir til að fjárfesta í sjávarútvegi við bú-
setu. Þetta eru leiðir sem ríki eins og Bretland
hafa farið til að sporna gegn svokölluðu kvóta-
hoppi.
Skilgreinum meginhagsmunina
Sjávarútvegur og landbúnaður eru þau svið, þar
sem meirihluti utanríkismálanefndar virðist
telja mikilvægast að ná fram sérlausnum fyrir
Ísland í samningaviðræðum við ESB. Þó eru
fleiri svið, þar sem meirihlutinn telur að Ísland
eigi að fara aðrar leiðir en flest bandalagsríkin
án þess að ástæðan liggi í augum uppi. Þar á
meðal eru varnarmál, þar sem Vinstri græn
virðast hafa fengið í gegn texta, þar sem mik-
ilvægara er talið að Ísland haldi sig utan örygg-
is- og varnarmálasamstarfs ESB en að nýta þá
möguleika, sem í því felast. Það er sömuleiðis
líka vafalaust VG, sem vill forðast að sameig-
inlegar reglur ESB um þjónustuviðskipti opni
fyrir samkeppni og fjölbreytileg rekstrarform í
almannaþjónustunni.
Það er auðvitað mikilvægt að halda fram mik-
ilvægum hagsmunum Íslands í samninga-
viðræðum við Evrópusambandið. Víðtæk upp-
talning á sérhverju álitamáli er hins vegar ekki
líkleg til að skila árangri. Ísland þarf að skil-
greina sína mikilvægustu þjóðarhagsmuni og
einbeita sér að því að verja þá í samninga-
viðræðum við Evrópusambandið. Þar hlýtur
sem víðtækust stjórn Íslendinga á eigin sjávar-
útvegi að vega þyngst og vera það mál, sem sett
er í forgang á kostnað hagsmunamála, sem vega
minna.
Aðildarumsóknin og hagsmunir Íslands
Reykjavíkurbréf
250709