Morgunblaðið - 27.10.2009, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 27. OKTÓBER 2009
Kvöldsól Hryssan Elding baðar sig í geislum kvöldsólarinnar í byrjun vetrar í hestabúgarðinum á Hjarðartúni við Hvollsvöll og líklega getur hún vel hugsað sér að bregða á skeið í vetrarblíðunni.
Árni Sæberg
BÆNDASAMTÖKIN hafa
í mörg ár fylgst náið með
þróun á sameiginlegu land-
búnaðarstefnu ESB (CAP)
og leggjast gegn aðild Ís-
lands að Evrópusambandinu.
Afstaða samtakanna til að-
ildar að ESB er byggð á
margra ára rannsóknarvinnu
og þátttöku í alþjóðlegu sam-
starfi. Óhætt er að segja að
fáir búi yfir eins yfirgrips-
mikilli þekkingu á CAP og Bændasamtökin
enda miklir hagsmunir bænda í húfi. Þau
rök sem Bændasamtökin hafa haft uppi í
umræðunni um kosti og galla aðildar Íslands
að ESB fyrir íslenskan landbúnað hafa ekki
verið hrakin með sannfærandi rökum. Af-
staða samtakanna er byggð á þekkingu og
faglegri vinnu en ekki vonum og væntingum
eins og mikið hefur verið um. Landbún-
aðarstefna ESB hentar ekki íslenskum land-
búnaði, hvorki bændum né neytendum. Best
er að ræða hvers vegna svo er með mál-
flutningi evrópskra bænda sjálfra. Und-
anfarnar vikur hafa staðið yfir miklar mót-
mælaaðgerðir mjólkurframleiðenda innan
ESB. Staða þeirra er ein af hörmulegum af-
leiðingum landbúnaðarstefnu sambandsins.
Fátt er ömurlegra en að sjá mat sóað, eins
og þar er gert. En staða bændanna er skilj-
anleg. Afkoma þeirra kallar á róttækar að-
gerðir.
Má ræna neytendur og bændur?
Á meðfylgjandi línuriti, sem ættað er úr
skýrslu framkvæmdastjórnar ESB um stöðu
á mjólkurmarkaði í Evrópusambandinu, má
sjá hvernig hagsmunum bænda og neytenda
er fórnað á altari milliliða. Verðhækkanir til
bænda árið 2007 skiluðu sér fljótt til neyt-
enda og náðu hámarki vorið 2008. Hins veg-
ar hefur verð á mjólkurafurðum bænda
lækkað gríðarlega undanfarna mánuði.
Þannig hefur mjólkurverð til bænda lækkað
um 31%. En verð til neytenda hefur ekki
lækkað nema um 2%. Það sem
síðan vekur athygli er verð-
lagsþróun á þeim tíma sem núver-
andi landbúnaðarstefna ESB hef-
ur verið í gildi. Þá sést enn frekar
að verð til neytenda er ekki í
samræmi við verð til bænda. Eins
og sést er afurðaverð til bænda
orðið mun lægra en það var fyrir
2007 en verð til neytenda hefur
hækkað um 14% frá þeim tíma.
Greinilega kemur fram hvernig
bilið á milli bænda og neytenda
hefur breikkað verulega. Nú eru
vafalaust margar ástæður fyrir
töfum á verðlækkun til neytenda. En lækk-
andi verð til bænda hefur ekki orðið til þess
að auka eftirspurn neytenda eða bæta hag
þeirra. Í það minnsta er ekki bati í rekstri
bænda og mótmæli þeirra verða harðari.
Landbúnaðarstefna ESB
– ekki fyrir bændur
Það er síðan önnur saga hvernig landbún-
aðarstefna ESB dælir fjármagni til landeig-
enda án þess að bak við þá fjármuni sé
nokkur framleiðsla. Fjölmargar skýrslur til
ráðherraráðsins staðfesta þetta. Stórfyr-
irtæki maka krókinn á kostnað minni fjöl-
skyldubúa. Fyrr á þessu ári voru birtar í
fyrsta sinn upplýsingar um hverjir væru
handhafar milljarða landbúnaðarstyrkja
ESB á grundvelli CAP. Niðurstöðurnar voru
sláandi að því leyti að í mörgum ríkjum voru
stærstu styrkhafarnir að sópa til sín stærst-
um hluta allra CAP-styrkjanna. Í Danmörku
fékk t.d. Danish Crown, stærsti framleið-
andi/úrvinnsluaðili svínakjöts í Evrópu rúm-
lega 8 milljarða í CAP-styrki á einu ári.
Gerð var grein fyrir þessu í Bændablaðinu
fyrr á árinu. Stærstu handahafar landbún-
aðarstyrkja eru stórfyrirtæki og fjárfestar
sem teygja starfsemi sína til margra landa í
jarðasöfnun sinni. Þar fyrir utan er skrif-
ræði og eftirlit með framkvæmd stefnunnar
stórvaxið enda gífurlegir fjármunir sem
renna í gegnum greiðslustofur í hverju ríki
undir vökulum augum sérstakra eftirlits-
stofnana. Gangi Ísland í ESB er ljóst að
stofna þarf hér nýja ríkisstofnun –
„Greiðslustofu landbúnaðarstyrkja“ og efla
þarf núverandi stofnanir til muna. Fjár-
magnið mun færast frá framleiðslunni sjálfri
yfir í „skrifræðisbáknið“. Þessu til viðbótar
má gera ráð fyrir því að bændur þurfi að
ráða sér her ráðunauta til að ráða í flókið
styrkjakerfi CAP.
Hvað eru evrópskir bændur að segja?
Þegar hlustað er á evrópska bændur hafa
þeir það á hreinu að sterkar smásölukeðjur
ráða afkomu þeirra og neytenda. Embættis-
og stjórnmálamenn ESB hafa ekki kjark til
að brjóta á bak aftur stórveldi í smásölu
sem búið hafa um sig á undanförnum ára-
tug. Sú skýrsla sem vitnað er í hér að fram-
an og birt var ráðherraráði ESB, styður
þetta. Regluverk ESB sem ætlað er að
tryggja samkeppni á smásölumarkaði hefur
ekki virkað í ríkjum ESB frekar en hér á
landi enda byggja íslensk samkeppnislög á
regluverki Evrópusambandsins. Íslenskir
bændur eru uggandi vegna þeirrar þróunar
sem hefur orðið á meginlandinu. Við megum
ekki lenda í sömu sporum og evrópskir
bændur sem hafa neyðst til að hella niður
mjólk til að vekja athygli á hrikalegri stöðu
sinni. Stöndum vörð um íslenskan landbúnað
og höfnum aðild að Evrópusambandinu.
Eftir Harald
Benediktsson
» Við megum ekki lenda í
sömu sporum og evrópskir
bændur sem hafa neyðst til að
hella niður mjólk til að vekja
athygli á hrikalegri stöðu sinni.
Haraldur Benediktsson
Verða íslenskir bændur að fara
til Brussel og hella niður mjólk?
Höfundur er formaður Bændasamtaka Íslands.
Verðlagsþróun í nokkrum þáttum mjólkuriðnaðar í ESB frá janúar 2000 til maí 2009. Græna
línan sýnir verð á undanrennudufti til afurðastöðva, bláa brotna línan sýnir verð á mjólk, ost-
um og eggjum til neytenda, gula línan hrámjólkurverð við fjósvegg, fjólubláa línan verð á
Edam-osti og sú rauða sýnir verð á smjöri til afurðastöðva. Línuritið er úr skýrslu fram-
kvæmdastjórnar til ráðherraráðs ESB sem nefnd er í greininni.
17