Organistablaðið - 01.12.1970, Blaðsíða 2

eru með hjálp tveggja fótskemla. Lárétt yfir safnbelgnum er loft-
geyminum komið fyrir, og í lofti hans eru lokurnar, sem opna og
Ioka fyrir aðstreymi loftsins í tónfjaðrirnar. Ofan á loftgeyminum,
sem líka mætti kalla tvöfaldan hljómbotn (eins og á strengjahljóðf.)
er komið fyrir tónfjöðrum í röð eftir stærð frá vinstri til hægri
þannig að dýpstu tónarnir eru lengt til vinstri en skærustu lengst til
hægri. Ein óslitin tónaröð (61 fjöður) er kölluð spil eða Registur.
Vanalegast bafa harmoníum fleiri en eitt spil og þá helzt 4 en allt
upp í 7 spil. Er þeim þá fyrirkomið skásett Iivert ofan á öðru. Þar
fyrir ofan er svo spilahorðið sjálft. Röð hvítra og svartra snertla
(nótna), eru í beinu sambandi við loftlokuna áðurnefndu undir tón-
fjöðrunum með mátulega löngum tréjiinna, sem nær þarna allt í
gegn. Hver tónfjaðraröð er í tónkassa, sem hólfaður er í tónbólf og
er ein tónfjöður í hverju tórihólfi, sem fær loft er nótusnertillinn opnar
Ioftlokuna, sem síðan lokast sjálfkrafa með fjaðrakrafti er nótusnertl-
inum er sleppt.
Þegar fleiri en eitt spil eru, þarf að bafa bljóðbreytingastilli á
þessum bljóðfærum (Registurtakka). Þessum tökkum er fyrirkomið
fyrir ofan spilahorðið og aftan við það. Þau vinna þannig, að lok-
um er fyrir komið framan við hljómkassann með tórihólfunum, og
með einu gripi er hægt að loka fyrir allar tónfjaðrirnar í einu eða
fleiri spilum þannig að loftið bindrast í að streyma í gegnum þær.
Af framansögðu ætti að sjást að bér er um nokkuð fjölbreytt og
fullkomið hljóðfæri að ræða, enda fór það sigurför um allan heim
á skömmum tíma svo sem vitað er. Á löngu timabili kepptust tón-
skáldin um að semja tónverk fyrir þetta ldjóðfæri og endursemja
og útsetja önnur til leiks á það.
Þessi tónvaki, tónfjöðurin, eða tungan öðru nafni nefnd, er miklu
eldri en hljóðfæri þetta og nær saga Jiennar allt aftur i forsögu
Kínaveldis eins og svo margt annað í voru menningarlífi. í kínversku
orgeli „Cheng“ að nafni er sams konar tungu komið fyrir í neðri
enda hljómpípu, og látin sveifla aðstreymisloftinu til tónmyndunar í
pípunni (þetta er pípuorgelaðferðin) en loftið var framleitt með
munnblæstri einum.
Talið er að munnorgel þetta „Cheng“ muni liafa verið þekkt i
Péturöborg um 1770, og þar til eitt eintak af þvi, sem bægt var að
spila á. — Danskur læknir og bljóðeðlisfræðingur Kratzenstein
að nafni fékk þá hugmynd að nota þennan sama tónvaka við
2 organistablaðið