Organistablaðið - 01.12.1970, Blaðsíða 3

gerð hljóðfæris sem hægt væri að leika á alla þeirra tíma tónlist.
Fékk hann nú tvo góða orgelsmiði til að reyna þetta. Var smíðuð
ein tónfjaðraröð inn i píanó. Vakti það mjög mikla athygli, hversu
hægt var að minnka og auka hljóminn án þess að tónhæð (frequens)
hans hreyttist. Með þessu var fundin aðferð til að auka hljómmagn
hvers einstaks tóns næstum að vild. Georg ábóti Vogler, sem hafði
fengizt við þetta vandamál árum saman, sá nú fram á möguleika á
að nota þessa uppgötvun í ldjóðfæri sitt Orchestrion, sem seinna
þekktist undir nafninu Sirkusorgel (stór lirukassi), sem er sjálfspil-
andi hljóðfæri og líkir eftir öðrum hljóðfærum hljómsveitarinnar.
Hófst nú mikið kapphlaup orgelsmiða um að smíða liljóðfæri með
tónfjöðrum er væru sem fullkomnust að tóngæðum og einföldust að
leika á. Komu fram mörg fyrirbæri og afbrigði, sem ekki skal hér
rninnst á að sinni.
Koniu að lokum fram tvær gerðir sem héldu velli og urðu til að
sigra allar binar gerðirnar. Þetta voru Harmonium, með mismunandi
loftnotkun. Önnur með soglofti, eins og við þekkjum þau hér á landi
bezt, og hin með blásturslofti, sem voru talin fullkomnari og jafnvel
nefnd Kunstharmonium. Á þau var jafnvel leikinn einleikur í hljóm-
leikasölum eins og tíðkaðist með píanó.
í gerðinni með soglofti er loftið sogað ofan í gegn um söngfjaðr-
■niar niður í aðalbelginn sem losar sig við það með útiblásturs-
ventli, en í blástursgerðinni fer það venjulega leið, þ. e. úr belgjun-
'ini í loftgeyminn gegnum tónfjaðrirnar og út í sal. Þannig er hægt
að hafa meiri álirif á hljómmagn tónsins því að með meiri þrýstingi
a stigfjalirnar fer loftið liraðar í gegnum tónfjaðrirnar og hljórn-
magnið verður miklum mun meira. Auk þess var nú aðskilið loft-
'nntak liærri og lægri tóna Ifass og Diskant, þannig að auðvelt var
að spila diskantinn með öðrum hætti en bassann. Nú koma líka til
sogunnar hnéspaðar sem voru tengdir við stillilokur sem verkuðu
beint á tónmagn diskants eða bassa. Hljóðstillingarnar urðu og miklu
fullkomnari og fleiri, og allt í einu var þetta kunstharmonium orðið
talsvert mikið bljóðfæri og verðið eftir því.
Því var það er einum orgelsmiðnum Ludwig Buschmann tókst
1821—1822 að smíða munnharmonium og handharmonium með ein-
faldri aðferð og síðan í framhaldi af því gott og traust sogharmoni-
"m 1838 í Hamborg, að óhugi fór að aukast fyrir litlum og hand-
f'mgum harmonium sem væri við hæfi sem flestra. Ameríkumenn sáu
ORGANISTABLAÐIÐ 3