Organistablaðið - 01.07.1977, Page 16

Jon Laukvik:
UM FRANSKA ORGELTÓNLIST OG INEGALITET
Við vitum að franska er skrifuð allt öðruvísi en hún er borin
fram. Þetta einkenni er líka á franskri tónlist frá 17. og 18. öld
(og enn eldri): tónlistin er nóteruð öðruvísi en hún er spiluð.
„Við nóterum nefnilega öðruvísi en við spilum . . . T. d. Við
punkterum fleiri áttunduparta en skrifað stendur, þegar þeir koma
hver á eftir öðrum í misstígri röð. Við skrifum þá samt jafna.“
(Fr. Couperin: L’ Art de thoucher le Clavecin,
1716/1717).
Þetta segir Couperin um hið svokallaða inegal („ójafna") spil,
sem Bourgeois talar um svo snemma á öldum sem um 1550. Ef
það er sett í kerfi er inegalt spil þannig að fyrri nótan af hverjum
tveimur er spiluð lengri en skrifað stendur en sú seinni að sama
skapi styttri.
rrn —» rm
Couperin segir um ástæðuna fyrir inegal spili: „Vaninn hefur
þvingað okkur (til þess); og við höldum áfram.“ Nú skulum við
reyna að finna ástæðuna fyrir þessum sérkennilega spilamáta.
Frönslc tónlist er fyrst og fremst melodisk (þýsk tónlist er poly-
fon-harmonisk). Það er hlutverk tónlistarmannsins (organistans) að
koma því sönglega til skila með hljóðfærinu (orgelinu). Orgelið
varð — sérstaklega eftir 1700 — útbúið með mörgum sólóröddum
og blönduðum röddum til að nota við sólóraddleik: Récit de
Cromorne, Tierce en Taille o. s. frv. En spilamátinn varð líka að
vera syngjandi. En þar eð organleikarinn hefur ekki möguleika til
að hafa áhrif á hljómblæ og styrkleika hvers einstaks tóns — eins
og söngvari eða fiðluleikari (inegal spil er ekki einungis notað í
organleik!) — verður hann að nota það eina sem hann hefur tök á:
tfmann, þ. e. a. s. að láta nótur sem eins eru skrifaðar (sams konar
nótnagildi) hljóma mismunandi lengi. (Frönsk tunga hefur líka það
einkenni að hún gerir mun á stuttum og löngum samstöfum).
Gamla fingrasetningin átti líka þátt í að innleiða inegal spil.
(Fr. Couperin: L’ Art de toucher . . . ).
16 ORGANISTABLAÐIÐ