SunnudagsMogginn - 27.06.2010, Side 51

27. júní 2010 51
nám við skólann haustið 1946 og var aðalkennari hans
Kurt Zier. Þó teiknihæfileikar Eiríks hafi ætíð vakið at-
hygli og verið honum til framdráttar kom hann nú í um-
hverfi þar sem umræðuefnin voru önnur, hann tók að
sækja myndlistarsýningar og umgangast listafólk.
Kennsla í skólanum var um margt hefðbundin en mikil
gerjun var þó í íslensku listalífi. Margir listamenn börðust
fyrir þeirri sannfæringu sinni að listin ætti ekki að mynd-
gera veruleikann heldur skapa nýjan. Skapandi ímynd-
unarafl var grundvöllur verka sem lutu eigin lögmálum
þar sem drifkraftur tilfinninga og glíma við form og liti
lágu til grundvallar.
Eiríkur varð fyrir áhrifum frá þessum hræringum en
hélt að mestu tryggð við hlutveruleikann þó hann lýsi
sumum mynda sinna frá þessum tíma sem stílíseruðum.
Honum sóttist námið í Handíðaskólanum vel en þurfti þó
frá að hverfa í nokkra mánuði og leggjast inn á Vífilsstaði
vegna berkla. Á sumrin fékk hann vinnuaðstöðu í barna-
skólanum í Hafnarfirði og málaði þar af kappi. Haustið
1948 hélt hann sýningu í Sjálfstæðishúsinu í Hafnarfirði
og sannaðist þá hve vel Hafnfirðingar stóðu að baki þess-
um unga og efnilega listamanni því sýningin seldist nán-
ast upp. Nú var tækifæri fyrir Eirík til að halda utan og
læra meira. Hann fékk inni í skóla Rostrup Bøyesen í
Kaupmannahöfn og hélt þangað í félagi við Benedikt
Gunnarsson sem hann kynntist í Handíðaskólanum.
Kennslan í Kaupmannahöfn var að mörgu leyti gam-
aldags en þeir félagar nýttu tímann vel, lásu mikið og
stunduðu myndlistarsýningar. Einkum heilluðust þeir af
straumum sem bárust frá París og voru staðráðnir í að
halda þangað þegar námi lyki hjá Bøyesen. Eftir tveggja
ára dvöl í Kaupmannahöfn lá leiðin til Parísar og veturinn
1950 voru þeir báðir komnir þangað, innritaðir í skóla og
búnir að leigja sér vinnustofu. París var dýrmætur skóli,
þar mátti finna mörg helstu verk listasögunnar en einnig
sjá sýningar á því nýjasta sem í boði var. Nokkur hópur
íslenskra listamanna var í borginni, þar á meðal Hörður
Ágústsson sem hélt sýningu á geómetrískri abstraktsjón,
strangflatarlist, í sýningarsal í borginni. Eiríkur segir frá
því í viðtalsbók sem gefin var út af Listasafni ASÍ 1982 og
skráð af Aðalsteini Ingólfssyni að hann hafi varla verið
farinn að mála hreina abstraktsjón á þessum tíma en hafi
þó málað sína fyrstu geómetrísku abstraktmynd áður en
hann yfirgaf borgina sumarið 1951. Áður en þeir Benedikt
sneru heim til Íslands héldu þeir í námsferð til Spánar og
Norður-Afríku.
Eiríkur kom heim síðari hluta árs 1951. Hann hélt sýn-
ingu ásamt Benedikt Gunnarssyni í Listvinasalnum sama
ár og einkasýningu í Listamannaskálanum í september
1952. Þar sýndi hann eingöngu geómetrísk abstrakt verk
og hlaut sýningin nokkra umfjöllun. Gagnrýni um sýn-
inguna birtist í Morgunblaðinu og segir þar að hinn ungi
listamaður sé bráðþroska og standi ekki að baki eldri
skoðanabræðrum sínum á sviði hinnar óhlutkenndu
myndagerðar. Haustið 1953 átti hann síðan verk á umtal-
aðri samsýningu í Listamannaskálanum. Á sýningunni
voru eingöngu strangflatarverk eftir þá Eirík, Hörð
Ágústsson, Karl Kvaran og Sverri Haraldsson en auk
verka hinna ungu listmálara voru verk eftir hinn góð-
kunna listmálara Svavar Guðnason á sýningunni, eins og
sagði í tilkynningu í Morgunblaðinu. Við opnun sýning-
arinnar flutti Hörður Ágústsson kynningarræðu, sem
seinna birtist í Þjóðviljanum, þar gerði hann grein fyrir
þeim hugmyndum sem lágu að baki listaverkunum. Hann
sagði meðal annars: Við álítum að form og litur búi eins
og hljómurinn og tónfallið yfir sérstökum seið eða and-
legum krafti. Í viðjum eftirmyndar eru þau að einhverju
leyti drepin í dróma. Þannig var trú þeirra að form og litir
væru að einhverju leyti sannari birtingarmynd listarinnar
en eftirmyndir hlutveruleikans. Þessi sannfæring átti ekki
upp á pallborðið hjá öllum listamönnum og mikið var
tekist á, því jafnvel mátti skilja það sem svo að listamenn
sem túlkuðu hlutveruleikann væru ekki að takast á við
listina af jafn mikilli alvöru og strangflatarlistamennirnir.
Í sama ávarpi bað Hörður menn þó fyrir alla muni að trúa
ekki þeirri algengu fullyrðingu að þeir væru frelsað fólk,
algjörlega vissir í sinni sök.
Verk Eiríks Smith stóðust fullkomlega ströngustu skil-
greiningar strangflatarlistarinnar. Á Haustsýningunni
1953 sýndi hann meðal annars þrjú málverk þar sem litur
og form voru rannsökuð og færð í átt til einföldunar.
Svartir fletir mæta einföldum litaflötum og má sjá hvernig
rannsókn litamannsins leiðir hann áfram frá einu verki til
annars. Leitin sem Hörður nefndi í ávarpi sínu var rík í
huga Eiríks og leiddi hann frá hinu hreina formi. Þó ár-
angur hans í rannsókn strangflatarmálverksins væri góð-
ur og hann stæði þar framarlega sótti annað á huga hans.
Hin ströngu form voru honum sem fjötrar og tilfinningin
fyrir landinu og náttúru þess leiddi hann á nýjar brautir.
Eiríkur málaði ekki mikið á árunum frá 1954 til 1957. Árið
1957 tók hann stóran hluta þeirra verka sem eftir hann
lágu, hellti yfir þau bensíni og brenndi í malargryfju í
Hafnarfirði. Þar með gerði hann endanlega upp hug sinn
gangvart strangflatarlistinni og hóf nýtt tímabil í listinni.
Það er því ekki til mikið af verkum frá þessum tíma en
þau sem til eru bera því vitni að Eiríkur hafði góð tök á
myndgerð strangflatarlistarinnar þó að hann kysi sjálfur
að fara aðra leið. Hann var áfram trúr abstraktmálverkinu
en leitaði nú innblástur í náttúru landsins. Á síðari árum
er hann einkum þekktur fyrir málverk þar sem maðurinn
er gjarnan í forgrunni en landið og mannanna verk
mynda magnþrungna umgjörð.
Afstaða Eiríks til strangflatarlistarinnar hefur lítið
breyst frá 1957 þegar hann kvaddi þessa myndgerð. Verk-
in standa þó fyrir sínu og eru orðin hluti af íslenskri lista-
sögu sem vert er að skoða. Ferill Eiríks er langur og hefur
tekið miklum breytingum bæði í takt við tíðarandann og
einnig vegna þess að listamaðurinn hefur gert upp við sig
að hann vilji hverfa frá ákveðinni myndgerð og kanna
nýjar slóðir. Strangflatarlistin varð á vegi hans snemma á
ferlinum, hún veitti honum formlegt aðhald sem hann
nýtti æ síðan þó myndgerðin tæki breytingum.
Um helgina verður opnuð í Hafnarborg, menningar-
og listamiðstöð Hafnarfjarðar, sýningin Formleg aðhald
þar sem sýnd verða verk listmálarans Eiríks Smith frá
1951 – 1957.
Sýningarstjóri er Ólöf K. Sigurðardóttir for-
stöðumaður Hafnarborgar, aðstoðarsýningarstjóri er
Heiðar Kári Rannversson. Eiríkur býr og starfar í Hafn-
arfirði.
’
Ferill Eiríks er langur og hefur
tekið miklum breytingum bæði í
takt við tíðarandann og einnig
vegna þess að listamaðurinn hefur
gert upp við sig að hann vilji hverfa
frá ákveðinni myndgerð og kanna
nýjar slóðir.
Eiríkur Smith á einkasýningu sinni í
Listamannaskálanum 1952.
Frá haustsýningu í Lista-
mannaskálanum 1953.
Fyrstu þrjú verkin frá vinstri
eru eftir Eirík Smith.
Eiríkur Smith
við málverk
frá 1952.