SunnudagsMogginn - 27.06.2010, Síða 54

54 27. júní 2010
G
rímuhátíðin tókst að mörgu leyti ágætlega
að þessu sinni. Allt rann vel og fagmannlega,
kynnarnir eru að vaxa upp úr því að vera
með oftast mislukkaðar tilraunir til að vera
fyndnir eða andríkir, tárabólgnir vinningshafar eru
farnir að stytta mál sitt og skemmtiatriðin voru flest af
nokkuð góðum gæðastuðli og voru fjölbreytt og fram-
bærileg sýnishorn af því sem fram fer á sviðinu ella. Og
sjálfhverfan á undanhaldi.
Það sem þó gerði það að verkum, að athöfnin var
ánægjuleg, var sú staðreynd að þarna var uppskeruhá-
tíð að mörgu leyti vel heppnaðs leikárs. Eftir nokkur
niðurlægingarár Borgarleikhússins og síðan mögur ár
Þjóðleikhússins, virtist á komið meira jafnvægi og bæði
leikhúsin komu með athyglisverðar, ef ekki fyllilega
gallalausar sýningar. Nokkrar þeirra sýningar voru
samstarfsverkefni sjálfstæðra leikhópa í skjóli stóru
leikhúsanna; á þessum peningalausu tímum munu litlir
leikhópar eiga erfiðara uppdráttar einir sér en áður og
er það miður. Í raun saknaði maður slíkra sýninga, og
þær fáu sem treystu sér á flot, urðu einhvern veginn
útundan. Þannig komst til dæmis sýningin í Hafnarfirði
á Ufsagrýlum ekki á blað, og var hún þó um margt for-
vitnileg og merkileg. Þau „pólitísku“ verk þar sem
vanda hrunfólksins er lýst, Góðir Íslendingar og Eilíf
óhamingja, lutu einnig í lægra haldi fyrir miðlungsverki
eins og Dúfunum, og í raun að ósekju; í fyrra dæminu
var um að ræða framsækinn og óhræddan hóp sem tví-
mælalaust á eftir láta að sér kveða í leikhúslífi framtíð-
arinnar, í hinu síðara einn efnilegasta leikstjóra okkar
með góðan texta og vel unna sýningu. Jesús litli sem
óneitanlega var bráðskemmtilegur en sýnu meinlausari
og hefðbundnari, fór hins vegar til topps. Kannski var
hann gallalausari, en ekki endilega merkilegri.
Athygli vekur að ein nýstárlegasta og markverðasta
sýning ársins, Fást, var ekki verðlaunuð og séð með al-
þjóðlegum leikhúsaugum var hún trúlega sú sýning,
sem bauð upp á nútímalegustu leikhúsupplifun í stóru
broti, þó að loftfimleikarnir séu ekki lengur nein nýj-
ung, okkur Íslendingum að minnsta kosti. Þar var
einnig meistaraleg frammistaða í tveimur aðal-
hlutverkunum, Þorsteins Gunnarssonar sem saknað
hefur verið af sviðinu árum saman í titilhlutverkinu og
Hilmis Snæs Guðnasonar sem Mefistós; frammistaða
beggja sambærileg við Jón Hreggviðsson Ingvars Sig-
urðssonar sem vissulega var vel að sínum verðlaunum
kominn. Annars var það akkillesarhæll hinnar fersku
og skemmtilegu sýningar Benedikts Erlingssonar á Ís-
landsklukkunni, að þar var á nokkrum lykilpóstum
einfaldlega ekki nógu vel leikið. Í öðrum hlutverkum
var hins vegar farin allt önnur leið en áður í skilningu
og útfærslu á sumum persónunum, t.d. hjá Mettu Guð-
rúnar Gísladóttur með munninn á miðjum maga og leið
eins og rotta um gólfið, Jóns Páls Eyjólfssonar sem allt
annars konar dómkirkjuprests en við höfum áður
kynnst og á meira og hættulegra flugi – og að sumu
leyti Jóns Hreggviðssonar sjálfs í blæbrigðaríkum leik
Ingvars. Jón Grinvicensis í meðförum Ilmar Kristjáns-
dóttur kunni ég ekki að meta, og þurfa menn ekki að
lesa margar blaðsíður í skáldsögunni til að skilja hvað
ég á við. Í Snæfríði vantaði skáldskapinn og álfak-
ropppinn, lýsing Jóns Hreggviðssonar átti ekki við
þessu nútímastúlku, og Arnas var enginn bókabéus,
hvað þá andans leiðtogi. Þarna er í raun kærkomið
tækifæri til að gera myndarlega úttekt á ólíkum skiln-
ingi í öllum fjórum sýningum leikhússins á þessu flagg-
skipsverki; mér er málið of skylt til að ég geri það hér.
En er ekki eins og broddur sjálfstæðisbaráttunnar, þar
sem hið mikla skáldverk varð eins konar skjaldarmerki,
hafi dofnað í „góðærinu“ og í kjölfarið hafi menn orðið
yfirmáta hræddir við allt sem gæti verið sakað um
þjóðrembu?
Kannski var óheppilegt að hafa Gerplu og Íslands-
klukkuna hvora á eftir annarri. Gerpla var annars
skemmtilegt sjónarspil, nálgunin postmódern ekki ólík
því sem Bandamenn tömdu sér í miniformi, og hug-
myndarík útfærslan mikil veisla fyrir augað, kannski
frumlegasta leikmyndin. Búningar Filippíu Elísdóttur
einnig aldeilis ágætir, líkt og verðlaunabúningar Helgu
Björnsson fyrir Íslandsklukkuna. En það var á leiktext-
anum í Gerplu sem leikurinn hrasaði. Þessi tilbreyting-
arlausa og blæbrigðasnauða deklamasjón varð alveg
einstaklega þreytandi og sannaðist hið fornkveðna að
það er hættulegt að útbúa skopfærslu af skopfærslu.
Af Oliver hafði ég ekki mikla ánægju, einfaldlega af
því að mér þykir það ekki gott leikhúsverk og þessi
átakanlega saga af munaðarleysingjum finnst mér til-
takanlega illa fallin til að glenna sig feit og pattaraleg í
dansi og söng. Í hið annars ágæta verk Brennuvargana
sem fjallar um hættuna vantaði hættuna og í leikinn um
hana Fríðu Kahlo sem fjallar um ástríðuna vantaði ein-
mitt ástríðuna.
Verðlaunin fyrir leikstjórn ársins féllu í skaut Hilmi
Snæ en ekki t.d. Gísla Erni Garðarssyni. Hilmir fékk
verðlaunin fyrir Fjölskylduna, ameríska sápu, þar sem
allar klisjur hins ameríska eftirstríðsleikhúss voru sam-
ankomnar, barnaníð og klám, dóp, framhjáhald, pen-
ingastuldur, morð og ég veit ekki hvað. Ég sá þetta
leikrit einnig í Danmörku með Ghitu Nörby í far-
arbroddi og það verð ég að segja íslensku leikhúsi og
Hilmi Snæ til hróss, að miklu var íslenska sýningin
skapfellilegri en sú danska sem var þó rómuð í því
landi. Og það verður einnig að viðurkenna, að þarna
eru hlutverk sem gefa góðum leikurum tækifæri til að
sýna hæfni sína. Auk þeirra sem tilnefndir voru til
verðlaunanna mætti bæta við í þessu tilviki t.d. Þresti
Leó Gunnarssyni og Rúnari Frey Gíslasyni. En hæst bar
auðvitað Margréti Helgu Jóhannsdóttur og var hún afar
vel að sínum verðlaunum komin með sinn þroskaða og
fjölbreytilega leik. Þegar þessi afburðaleikari, Hilmir
Snær, sneri sér að leikstjórn var ekki auðsýnt þá þegar,
að hann ætti erindi í þeirri grein. Hér tekur hann þó af
öll tvímæli; hans þroskuðustu leikstjórnarlausnir.
Ekki kann ég við að tala um aðalhlutverk og auka-
hlutverk; í leiksýningu eru ekki aukahlutverk nema
svokölluð statistahlutverk. Minni hlutverk eru einfald-
lega minni en aðalhlutverk; má ekki kalla þau svo? En
satt að segja var óvenjulega mikið af eftirminnilegum
leik í þessum svokölluðu minni hlutverkum, á dreif um
allt leikárið. Þær sýningar sem komu rétt fyrir tilnefn-
ingar standa stundum betur að vígi. Voru menn búnir
að gleyma t.d. frábærri vinnukonu Eddu Arnljótsdóttur
í Brennuvörgunum?
En fyrst farið er að koma með ábendingar má bæta
við, að söngur í söngleikjum og söngur í óperum fer
ekki saman, eins og kom skýrt fram þegar Sólrún
Bragadóttir hlaut ekki Grímuverðlaunin í fyrra og
Kristján Jóhannsson fékk ekki einu sinni tilnefningu,
þó að hann hlyti lengst lófatak áhorfenda í leikhússögu
okkar og yrði að endurtaka fræga aríu, sem aldrei hefur
gerst hér fyrr. Í annan stað þarf að gæta þess, ef söngv-
arar syngja aðeins fáar sýningar, að þeim sem í val-
nefndum sitja sé sérstaklega á það bent; það er grátlegt
að leikur og söngur Þóru Einarsdóttur í Ástardrykknum
kom ekki til álita að þessu sinni. Sömuleiðis verður að
segjast eins og er að þessi áhorfenda-vinsælda-
verðlaun eru út í hött; þau helgast af því hver er snjall
og ólatur að skipuleggja símtöl, að því er virðist.
En allt um það: Gríman er komin til að vera. Hingað
til hefur forseti Íslands afhent heiðursverðlaunin. Nú, í
þetta sinn, þegar Árni Tryggvason fékk þau að makleg-
leikum, var brugðið á það ráð að láta fyrrverandi heið-
ursverðlaunahafa afhenda þau og verður sá háttur
hafður á framvegis að mér skilst.
En svo þegar hátíðavíman rennur af manni: Hvað
stendur eftir? Gróskumikið og lifandi leikhús, ekki
endilega byggt á þeirri hugsun, að það sem verðlaunað
var hafi verið „best“, heldur þó að það hefur sýnt
breiddina og fjölbreytnina, líka í barnaleiksýningunum
og dansi, sem hér að framan var ekki gert að umtalsefni
og var þó margt þar sem hefði átt umfjöllun skilið,
einkum hjá börnunum, t.d. Sindri silfurfiskur, þar sem
beitt var skemmtilegri leikhúsaðferð sem Þórhallur
Sigurðsson nýtti sér í Krukkuborg Odds Björnssonar
forðum og Bláa gullið, þar sem krökkum var veitt fyrsta
innsýn í umhverfismál. Athygli vekur að það eru hóp-
vinnuverkefni sem hljóta leikskáldaverðlaun. Það er
tímanna tákn og ekki aðeins í tísku hjá okkur heldur og
um nánast allan heim. Og ekki nema allt gott um það og
slík vinnubrögð að segja, þau eru reyndar ekki eins ný
eins og sumir virðast halda. En mig langar líka að heyra
frá sviðinu rödd sterks og frjós skálds. Og það krefst
ræktunar, eins og við vitum, engu síður en aðrir þættir
sviðslistanna.
En leikárið í heild ýtir undir bjartsýni. Og gagnrýn-
innar bjartsýni er þörf.
17. júní 2010.
Að af-
lokinni
Grímu
Gríman var uppskeruhátíð að
mörgu leyti vel heppnaðs leik-
árs. Eftir niðurlægingarár
Borgarleikhússins og mögur ár
Þjóðleikhússins, virtist á komið
meira jafnvægi.
Sveinn Einarsson
Fást var nýstárlegasta og mark-
verðasta sýning ársins g séð
með alþjóðlegum leikhúsaugum
var hún trúlega sú sýning, sem
bauð upp á nútímalegustu leik-
húsupplifun í stóru broti.
Lesbók