SunnudagsMogginn - 05.06.2011, Síða 20

20 5. júní 2011
„Hlutirnir ganga allt öðruvísi fyrir sig. Ég hafði aldrei
veitt loðnu og aldrei síld. Ég hafði aldrei kastað nót. Ég
hafði verið skipstjóri á frystitogara og bara notað troll.“
Á árum áður segir Guðmundur að einhver „uppsjáv-
arkarl“ hafi verið fenginn til að leysa skipstjórana af
þegar þeir fóru í frí, ekki stýrimaðurinn á skipinu. „Ég
held að Samherji hafi breytt því. Uppsjávarveiðar eru
allt annar hlutur en að vera á bolfiski, en þeir Sam-
herjafrændur treysta sínum eigin mönnum.“
Á uppsjávarveiðum, sérstaklega á loðnu, er töluvert
um hópveiði sem hann kallar. Að skipin séu í hóp á
litlu svæði.
Er þá keppt í því hver er fyrstur að fylla?
„Það er alltaf einhver keppni, en ekki eins og þegar
veiðar voru frjálsar; þá var sagt frá því í útvarpinu hver
hafði veitt hvað en það er allt öðruvísi í dag. Menn
velta því stundum fyrir sér af hverju einhver veiðir
ekki meira en raun ber vitni, en það er þá líklegast
vegna þess að hann hafði ekki meiri kvóta, frekar en að
gengið hafi illa að veiða. Það er allt eins líklegt að hann
hafi fiskað vel á meðan hann var að en hætt, því að
kvótinn var búinn. Þetta er allt annað en var í gamla
daga.“
Þegar spurt er um vinnudag Guðmundar skipstjóra
segist hann vakna á milli átta og níu á morgnana og sé
að til miðnættis. „Sumir segja
að það sé allt of langur vinnu-
dagur en þetta kemst upp í
vana; þegar maður er á sjó
hugsar maður um vinnuna
öllum stundum. Formlegur
vinnutími skipstjórnenda er 12
tíma vaktir. Stýrimaðurinn
kemur upp í brú um miðnætti
og er á vakt til hádegis.“
Hásetar á Vilhelm vinna í
átta tíma og fá síðan átta tíma
hvíld. Lengi voru það sex og sex en með núverandi fyr-
irkomulagi fá menn meiri tíma til hvíldar, því gjarnan
er kíkt aðeins á sjónvarpið eða farið í tölvuna áður en
menn fara að sofa eftir vakt.
Starf skipstjórnenda hefur mikið breyst í áranna rás,
segir Guðmundur. Töluverður tími fari nú orðið í skrif-
stofuvinnu, eins og hann tekur til orða.
Á tóninum má greina að honum þyki breytingin ekki
skemmtileg.
„Það er rétt og gaman væri að gera samanburð á
pappírsvinnunni 1990 og 2010. Mér finnst Fiskistofa
orðin of mikið bákn og eins og fólk haldi að við séum
alltaf að reyna að svindla. Við skráum allan afla, sem er
eðlilegt, en ein nýleg breyting er sú að við verðum að
skila skrá yfir áhöfn áður en farið er frá bryggju. Áður
sendum við þær upplýsingar á skrifstofuna og hún
kláraði þetta daginn eftir.“
Okkur er ekki treyst
„Við lönduðum á Norðfirði í fyrrasumar og í hvert ein-
asta skipti kom maður frá Fiskistofu um borð. Það er
svipað og ef maður keyrði aldrei öðruvísi en með lög-
regluna á eftir sér. Okkur er ekki treyst.“
Finnst honum það óþægilegt?
„Já, mér finnst það og get fullyrt að menn standa
ekki í neinu svindli. Ég bölsótast oft yfir því sem þarf
að gera og mér finnst óþarfi, en hef alltaf fengið sömu
skilaboð frá útgerðinni: Þú skalt gjöra svo vel og fara
eftir lögunum. Það skiptir ekki máli hve vitlaus okkur
þykja þau, við förum eftir þeim!
Aldrei á minni skipstjóratíð hef ég verið beðinn um
að falsa pappíra eða gera eitthvað annað ólöglegt. Slíkt
hefur aldrei verið nefnt í mín eyru.“
Aðspurður segir Guðmundur samfélagið um borð
mjög gott. „Og með virðingu fyrir öllum öðrum hef ég
gaman af þeim ungu strákum sem koma um borð. Það
er mikið líf í kringum þá og ég hef alltaf haft tilhneig-
ingu til að fá unga menn í áhöfnina.“
Afþreying er mikil, margir hafa gaman af því að
horfa á enska fótboltann en honum þykir sumir þó
helsti duglegir í tölvunni.
„Ég er af gamla skólanum og hef verið frekar
andsnúinn töluvæðingunni, til dæmis því að allir séu á
Facebook og mér finnst það skrýtið þegar komið er í
borðsalinn að allir fari beint í tölvuna. Ég geri það ekki
en skipti mér ekki mikið af – nema hvað ég hef bannað
mönnum að tala um aflann á Facebook. Sumu verður
að halda innan samfélagsins um borð.“
Einstaka konur hafa verið í áhöfn hjá Guðmundi.
„Það hafa komið stelpur til mín á sjó annað slagið og
mér finnst það góðra gjalda vert og þær eru alveg jafn
góðar til vinnu og strákarnir, en ég er samt ekki sérlega
hrifinn af því að ein stelpa sé um borð. Þú getur
ímyndað þér hvernig það yrði að vera einn með 24
kvenmönnum um borð í skipi.“
Er þetta mikið karlasamfélag?
„Já, og vinnan hentar ekki öllum, hvorki körlum né
konum. Vinna á frystitogara er mjög mikil. Menn átta
sig oft ekki á því að menn vinna frá því þeir fara um
borð og þangað til komið er í land aftur. Flestir fara
annan hvern túr, eru mánuð úti og svipað í landi en ég
hef trú á því að þeir vinni álíka mikið yfir árið og fólk í
landi miðað við að það sé í fríi um helgar.“
Talið berst þá aftur að sjávarútveginum sem slíkum
og fyrirhuguðum breytingum sem ræddar eru á Alþingi
þessa dagana. Þetta er Guðmundi mikið hjartans mál,
eins og flestum sem tengjast sjávarútvegi.
Hann óttast hið versta.
„Ég er hræddur um að margt af 101-Reykjavíkur-
fólkinu, sem tjáir sig hvað mest um sjávarútvegsmál,
hafi ekki hugmynd um hvað málið snýst. Fólk talar nú
um að hverfa aftur til þess kerfis sem var áður en
kvótakerfið var sett á; fólk vill sjá sjarmann. Hvaða
sjarma? Vill fólk sjá skip koma að landi með full dekk af
fiski? Það má sjá á gömlum myndum en þannig vinnur
enginn í dag. Enda er hráefnið í dag miklu betra en
þegar vinnubrögðin voru þessi. Gamli sjarminn kemur
aldrei aftur.“
Hagræðingin sem orðið hafi í gegnum árin skipti
gríðarlega miklu máli, segir hann.
„Árið 1990 var frystihús í Bolungarvík, frystihús í
Súgandafirði, tvö á Ísafirði, eitt í Hnífsdal, eitt á Súða-
vík, Flateyri og Þingeyri. Þetta verður aldrei aftur eða
yrði að minnsta kosti mikil
afturför því hagkvæmnin yrði
svo lítil. Þá yrði staðan eins
og í gamla daga: útgerð-
armenn á tröppum Stjórn-
arráðsins að biðja um aðstoð.
Ég er á þeirri skoðun að hlúa
eigi að greininni eins og hún
er, auðvitað má laga ein-
hverja vankanta; auðvitað má
til dæmis segja að framsalið
hafi farið illa í þjóðina.“
En þú hlýtur að skilja að fólki svíður það að menn
gátu selt kvóta og farið með milljarða út úr greininni?
„Ég skil það vel og þá menn hefði átt að skattleggja.
Það var hins vegar ekki gert. En það talar enginn um
það núna að fyrirtækin keyptu skip dýrum dómum til
úreldingar, til að minnka flotann. Hann var orðinn allt
of stór. Nú er óvissan mikil og ekkert gerist.“
Samkvæmt skoðanakönnunum vill meirihluti þjóð-
arinnar breytingar á fiskveiðistjórnunarkerfinu. Finnst
þér það ekki skipta máli?
„Nei, mér finnst það ekki skipta máli. Það eru engin
rök, vegna þess að ég er sannfærður um að almenn-
ingur þekkir þessi mál ekki nógu vel. Það er mikið
bloggað um að útgerðarmenn séu asnar og vitleysingar
en fólk veit ekki hvað það er að tala um. Málið snýst
ekki um að fara út á sjó á litlum bát og koma með 700
kíló af þorski í land. Það mun ekki bjarga okkur.“
Ertu ekki bara að hugsa um þig sem sjómann?
„Nei, ég er að hugsa um þjóðfélagið í heild. Ég er
sannfærður um, þótt ég hafi ekki skoðað það ofan í
kjölinn, að ekki komi minni afli á land á Bolungarvík
nú en áður en kvótakerfinu var komið á. Hann er bara
allur seldur á mörkuðum. Þannig er þetta í dag. Þótt
allur kvótinn yrði fluttur til Raufarhafnar er ekki þar
með sagt að hann kæmi allur á land þar. Unga fólkið
flyst ekki þangað til að vinna í fiski. Það vinna reyndar
ekki sérlega margir í frystihúsi. Það er bara eitthvað
sem enginn þorir að tala um.“
Hann nefnir strandveiðar: „Það átti að vera rosalega
flott; allir þessi smábátar sem leggja að bryggju. Ólína
Þorvarðardóttir vill heyra vélargnýinn á vorin. Stað-
reyndin er sú að allt eru þetta hraðskreiðir bátar sem
veiða allan aflann á nokkrum dögum. Þetta eru meira
og minna sportveiðimenn sem taka frá hinum almenna
atvinnusjómanni. Dæmi eru um að menn sem seldu sig
út úr greininni stundi strandveiðar og nú vill þessi
þrýstihópur strax fá að veiða meira en verið hefur.“
Guðmundur kveðst óttast að margar útgerðir verði
hreinlega „drepnar“ ef fyrirhugaðar breytingar verði að
veruleika. Hvað þykir honum verst við hugmyndirnar?
„Mér finnst verst að taka eigi heimildir af mönnum
og setja í potta sem ráðherra ákveður sjálfur hvert fara.
Mér finnst allt í lagi að taka veiðileyfagjald, talað er um
að 30% af því komi út til byggðanna eftir nokkur ár
miðað við veiðireynslu, en ef grannt er skoðað verða
frystitogarar ekki inni í því viðmiði. Því mun hluti
veiðileyfagjaldsins ekki koma til Akureyrar, svo ég
nefni dæmi, og Skagstrendingar fá ekkert vegna þess að
þar hefur bara verið frystitogaraútgerð. Veiðileyfagjald
verður vissulega innheimt af útgerðinni á Skagaströnd
en þangað rennur ekkert aftur. Ég er ekki viss um að
fólk geri sér almennt grein fyrir þessu. Þróunin yrði því
mjög slæm og ég er undrandi á því hve fólk er rólegt
yfir þessu, til dæmis hér á Akureyri. Ef breytingarnar
verða að lögum myndi þetta fyrirtæki, Samherji, strax
missa nokkur þúsund þorskígildistonn. Akureyringar
ættu að berjast gegn kvótafrumvörpunum fram í rauð-
an dauðann.
Halda menn að ekkert breytist ef kerfinu verður
breytt eins og rætt er um? Ég er hræddur um að ansi
margir myndu missa vinnuna og margar fjölskyldur þar
með lífsviðurværið. Ætli stærstu skipin yrðu ekki fljót-
lega seld úr landi. Ég veit að margir væru til í að kaupa
þau.“
Útgerðin á hausinn á 15-20 árum
Mikið hefur verið talað um að nýliðun sé lítil sem engin
í útgerð. Finnst þér ekki ósanngjarnt að ungir
útgerðarmenn eigi erfitt með að komast að í greininni?
„Þeir hafa komist að og munu gera það áfram, nema
fyrirhugaðar breytingar verði að veruleika. Þá komast
þeir örugglega ekki að því veðsetningin er engin og þá
fá menn ekki lán. Eftir það kemst enginn inn í greinina
nema vera með fulla vasa fjár.“
Hvers vegna heldurðu að umræðan sé eins og hún er?
Stafar þetta af öfund að einhverju leyti; finnst fólki að
útgerðarmenn séu of ríkir?
„Ég vona að útgerðarmenn standi þokkalega. Það
væri ekki gott ef þeir stæðu illa en grimmdin út í þá
finnst mér ótrúlega mikil. Og svo er aldrei talað um
sjómennina og fólkið í frystihúsunum; bara um hve út-
gerðarmennirnir séu vondir. Hvað er svona slæmt við
þá? Að þeir geri út skip og útvegi fjölda manns at-
vinnu? Er það svo slæmt?“
Um borð í Vilhelm eru 24 þegar aflinn er frystur en
12-14 þegar veitt er í bræðslu. Heldur rólegt hefur verið
hjá áhöfninni undanfarið svo vægt sé til orða tekið.
„Trúir þú því að þetta skip hafi legið hér við bryggj-
Karlinn í brúnni. Guðmundur á vinnustaðnum, brúnni á Vilhelm Þorsteinss
’
Eftir skóla henti maður
töskunni inn í kjallarann
heima og fór niður á
bryggju. Þá snerist lífið um það
hve mikið bátarnir fiskuðu, hver
mest á hverjum degi og hver hafði
veitt mest í mánuðinum