SunnudagsMogginn - 05.06.2011, Qupperneq 23

5. júní 2011 23
Þ
að er merkilegt hvað það kost-
aði mikla vinnu og þras að
koma gúmmíbjörgunarbátnum
– sem var fyrst hugsaður til að
bjarga flugáhöfnum og farþegum flugvéla
– um borð í íslenska flotann, það hefur
reyndar alltaf verið þannig að erfitt hefur
reynst að koma nýjum neyðarbúnaði í
skip. Alltaf hafa verið einhverjir sem hafa
barist og það hatrammlega á móti nýjum
öryggisbúnaði sem reynt er að koma um
borð í skip, þó að augljóst sé að hann geti
bjargað mannslífum. Aðra sögu er að
segja um önnur tæki og tól sem þarf að fá
eða endurnýja í skipum. Ég ætla í þetta
sinn að halda mig við gúmmíbjörg-
unarbátinn.
Upphaf gúmmíbjörgunarbáta
í Vestmannaeyjum
Á fundi í skipstjóra- og stýrimannafélag-
inu Verðandi hinn 9. janúar 1945 urðu
umræður um öryggismál sjómanna. Tal-
aði Sighvatur Bjarnason, þá skipstjóri á
Erlingi II. VE 325, fyrir tillögu um þau
mál og lauk henni með þessum orðum:
„Einnig að stjórn félagsins verði falið að
leitast fyrir um hvort ekki væri hægt að fá
gúmmíbáta sem hver mótorbátur hefði
meðferðis til öryggis.“ Hér er fyrst hreyft
hugmyndinni um notkun gúmmíbjörg-
unarbáta í íslenskum fiskiskipum.
Á þriðja landsþingi Slysavarnafélags Ís-
lands 1946 flutti Sigríður V. Magnúsdóttir
fyrir hönd slysavarnadeildarinnar Ey-
kyndils í Vestmannaeyjum tillögu um
gúmmíbáta sem björgunartæki og var sú
tillaga flutt oftar á sama vettvangi. Það
var í vertíðarbyrjun árið 1951 sem fyrsta
gúmmíbjörgunarbátnum var komið fyrir
um borð í m/b Veigu VE 291 frá Vest-
mannaeyjum. Hann var staðsettur uppi á
stýrishúsi og komið þar fyrir í trékassa.
Undanfari þess var mikil vinna og deilur
við embættismenn til þess að fá leyfi til að
setja þetta björgunartæki, sem kallað var
ýmsum nöfnum, um borð í Eyjabát. Að
lokum samþykkti þáverandi skipaskoð-
unarstjóri, Ólafur Sveinsson sem örugg-
lega var skynsamur maður, að það mætti
hafa gúmmíbjörgunarbát um borð og tók
hann þar með rökum Eyjamanna eftir að
hann hafði kynnt sér rök þeirra og skoð-
að gúmmíbjörgunarbát sem var til sölu
hjá Söludeild varnaliðseigna og Kjartan
Ólafsson, útgerðarmaður í Vest-
mannaeyjum, var að kaupa. En þar með
var málinu ekki lokið, nú komu sérfræð-
ingarnir hver af öðrum og fundu þessu
allt til foráttu, voru skrifaðar margar
greinar um málið, bæði í landsmálablöð
og héraðsfréttablöð, þar sem menn
deildu á Vestmannaeyinga fyrir að verja
þá ákvörðun að setja þessa „togleð-
ursbáta“ í skip sín. Eitt af rökum þeirra
var að í engu öðru landi hefði þetta verið
leyft.
Páll Þorbjörnsson var einn af hörðustu
Eyjamönnum sem tóku
þátt í þessum ritdeilum.
Hann svaraði þessum
mönnum fullum hálsi og
kom með góð rök fyrir
því hvers vegna Eyja-
menn vildu gúmmíbáta
um borð í sín skip. Það
væri einfaldlega ekki
hægt að koma fyrir
plássfrekum flekum né
stórum trébjörg-
unarbátum fyrir alla um borð í þessum
litlu fiskibátum, þeir myndu heldur ekki
gera neitt gagn. Það er of langt mál að
rekja þessa sögu sem reglulega gegnum
árin endurtekur sig ef einhver kemur
með nýjungar hvað varðar öryggismál
sjómanna, og þá sérstaklega ef þær koma
fyrst frá Vestmannaeyjum en þaðan hafa
þær flestar komið.
Eftirfarandi er bein tilvitnun í grein,
tekin úr Alþýðublaðinu 16. apríl 1952 þar
sem kemur fram að jafnvel besta fólk með
góðan ásetning getur gert mistök eins og
eftirfarandi samþykkt SVFÍ frá árinu 1952
ber með sér en þar samþykkti Slysavarn-
arþingið eftirfarandi ályktun: Samþykkt
6. landsþings S.V.F.Í. árið 1952. Á síðasta
degi þingsins 2. apríl var málið afgreitt
næstum einróma með samþykkt svo-
hljóðandi tillögu til þingsályktunar:
„Sjötta landsþing Slysavarnarfélags Ís-
lands ályktar: Samkvæmt öruggum
heimildum hefur skipaskoðun ríkisins
leyft að flothylki úr togleðri verði sett í
fiskibáta af öllum stærðum, sem gerðir
eru út frá Vestmannaeyjum, og koma
flothylki þessi í stað hinna lögskipuðu
skipsbáta og þeir því ekki hafðir með í
sjóferðir, lengri eða skemmri. Lands-
þingið mótmælir þessari ráðstöfun. Í
fyrsta lagi sem mjög hættulegri fyrir ör-
yggi mannslífa á sjónum, í öðru lagi sök-
um þess, að flotholt sem þessi hafa í engu
landi, sem kunnugt er um, fengið við-
urkenningu sem örugg björgunartæki, er
komið gæti í stað skipsbáta þeirra og
björgunarbáta, sem krafizt er að al-
þjóðalögum að notaðir séu á smærri og
stærri skipum. Í þessu sambandi leyfir
landsþingið sér að draga það mjög í efa,
að til séu heimildir fyrir því í íslenskum
lögum og reglum um útbúnað skipa, er
heimili eða leyfi undanþágur sem þessar,
sem hér um ræðir. Skorar því landsþingið
á Skipaskoðun ríkisins og önnur viðkom-
andi stjórnvöld að nema úr gildi fram-
angreinda stórhættulega og að áliti
þingsins heimildalausa undanþágu, sem
veitt hefur verið.“ Skipaskoðunarstjóri
ræddi við slysavarnanefnd þingsins eins
og drepið er á hér að framan. Þær við-
ræður leiddu það í ljós að upplýsingar
þær sem stjórn SVFÍ hafði gefið voru rétt-
ar: Mun skipaskoðunarstjóri hafa látið
það í ljós að krafa frá samtökum útgerð-
armanna og sjómönnum í Vest-
mannaeyjum hefði knúið sig til þess að
veita undanþágu um að nota togleðurs-
flothylki í stað skipsbáta á öllum fiskibát-
um þar. Enn fremur yrði þetta leyft á
sams konar skipum við Faxaflóa. Hér
mun engin stigsmunur gerður hvort
skipið er 20 rúmlestir eða 100 rúmlestir
að stærð eða meira. Nefndarmenn skildu
ummæli skipaskoðunarstjóra á þann veg
að þessi flothylki skyldu notuð á skipum
sem stunduðu veiðar á djúpmiðum, ef til
vill á Grænlandsveiðum. Þá taldi skipa-
skoðunarstjóri að heimilt væri að veita
undanþágu sem þessa. Þannig er skrifað
um þetta í Alþýðublaðinu 16. apríl 1952
þegar Vestmannaeyingar höfðu tekið þá
ákvörðun að setja gúmmíbjörgunarbát
um borð í sína báta. Framhaldið vitum
við.
Það þurfti ekki að bíða lengi eftir að
þessi fyrsti gúmmíbjörgunarbátur m/b
Veigu Ve 291 bjargaði mannslífum. Laug-
ardaginn fyrir páska hinn 12. apríl 1952
fórst vb. Veiga sem var 24 lesta bátur á
netaveiðum vestan við Eyjar. Þar björg-
uðust 6 menn úr áhöfn í umræddan
gúmmíbjörgunarbát en tveir menn
drukknuðu. Þetta eru fyrstu sjómenn-
irnir sem björguðust í gúmmíbjörg-
unarbát við Íslands strendur. Tæpu ári
seinna eða 23. febrúar 1953 fórst Guðrún
VE og með henni 5 menn en 4 komust lífs
af í gúmmíbjörgunarbát. Þarna hafði á
aðeins tveimur árum 10 sjómönnum frá
Vestmannaeyjum verið bjargað í gúmmí-
björgunarbáta og þar með höfðu þeir
sannað gildi sitt. Þó var það ekki fyr en 8.
maí 1957 eða 6 árum seinna sem Alþingi
samþykkti lög um að öll íslensk skip
skyldu hafa gúmmíbjörgunarbáta fyrir
alla áhöfnina.
Ásgeir Þ. Óskarsson, sem átti og rak
Gúmmíbátaþjónustuna í Reykjavík í
fjöldamörg ár og skoðaði á sínum tíma
allt að 40% af öllum gúmmíbátum á Ís-
landi, kom með góða gjöf til Sigl-
ingastofnunar fyrir 2 árum þ.e.a.s.
möppu sem hann gaf Siglingastofnun Ís-
lands til varðveislu. Ásgeir hefur þar látið
skrá öll þau sjóslys þar sem menn hafa
bjargast í gúmmíbjörgunarbáta. Þessi
upptalning nær frá árinu 1952 til 2000 og
kemur þar fram að 1196 sjómenn höfðu
bjargast á þessu tímabili í gúmmíbjörg-
unarbát. Ég fékk leyfi Ásgeirs til að ljós-
rita öll þessi gögn, en aðalmappan er vel
geymd í skjalasafni Siglingastofnunar Ís-
lands. Eftir gögnum Rannsóknarnefndar
sjóslysa, úrklippum og árbókum SVFÍ
hafa frá árinu 2001 til dagsins í dag bjarg-
ast að minnsta kosti 43 sjómenn í
gúmmíbjörgunarbát, þannig að heild-
artalan er þá komin í 1.239 sjómenn.
Þetta er ekki fáar bjarganir þegar haft er í
huga að sjómenn eru ekki svo fjölmenn
starfsstétt.
Gúmmíbjörgunarbátur af gömlu gerðinni.
Ljósmynd/Friðrik Jesson
Farsæl flothylki
úr togleðri
Gúmmíbjörgunarbáturinn er með bestu björg-
unartækjum sem fundin hafa verið upp, og ætluð
til að bjargar sjómönnum í neyð. Frá árinu 1952
hefur hann bjargað 1.239 mönnum hér við land.
Sigmar Þór Sveinbjörnsson
Fiskibátur með kassa uppi á stýrishúsi þar sem gúmmíbáturinn var geymdur.
Ljósmynd/Sigurgeir
Sigmar Þór
Sveinbjörnsson
’
Alltaf hafa verið ein-
hverjir sem hafa bar-
ist og það hatramm-
lega á móti nýjum
öryggisbúnaði sem reynt er
að koma um borð í skip, þó
að augljóst sé að hann geti
bjargað mannslífum.
Höfundur er áhugamaður um
öryggismál sjómanna.