Morgunblaðið - 03.01.2011, Side 8

8 | MORGUNBLAÐIÐ
Eins og gefur að skilja kallar meðferð við matarfíkn á mjög sér-
stakar lausir. Á meðan mannslíkaminn kemst af án áfengis eða
eiturlyfja þurfum við að matast til að lifa, og matur er samofinn
menningu okkar og siðum. „Áhugavert er að velta upp þeirri spurn-
ingu hvort sykur, ef hann yrði settur á markað í dag í fyrsta skipti,
fengist yfir höfuð leyfður. Sykri og sterkju er í dag bætt í fjölda-
mörg matvæli ekki síst til þess að skapa ávanabindandi áhrif,“ seg-
ir Esther Helga.
Meðferðin felst að hluta í því styðja skjólstæðinga við að fjar-
lægja úr mataræðinu þær matartegundir sem helst ýta undir
matarfíknina. „Vörur með sykri og sterkju þarf matarfíkillinn að
varast. Hins vegar má borða flesta fæðu, hvort sem um er að ræða
kjöt, fisk, ávexti og grænmeti eða mjólkurvörur,“ útskýrir hún enn
frekar. „Einnig er oft leitast við að setja ákveðinn „ramma“ utan
um mataræðið, þ.e. að borða í ákveðnu magni, á ákveðnum tímum
dags.“
Tólf-spora kerfi eða aðrar svipaðar stuðningsleiðir segir Esther
Helga að komi sér einnig vel fyrir marga matarfíkla. „Veita þarf
hverjum og einum fræðslu og stuðning við hæfi til að koma þeim af
stað og hjálpa að viðhalda nýjum lífsstíl. Þar koma til sögunnar
samtök eins og OA og GSA .“
Matarfíkn, eða hömlulaust ofát, er nátengt þeim átröskunum sem
lesendur eflaust þekkja betur, s.s. anorexíu og búlemíu, og er á
sama hátt iðulega tengt tilfinningalegum þáttum. „Oft liggja að
baki vandanum einhvers konar sálræn áföll. Meðferðin hjá MFM
leitast við að ná fyrst tökum á matarfíkninni en í framhaldinu þarf
að vinna með og leysa úr tilfinningavandanum sem oft er undir-
liggjandi.“
Því fyrr sem gripið er inn í, því betra, enda geta afleiðingar
matarfíknar verið skelfilegar og hreinlega lífshættulegar. „Yfirleitt
fylgir fíkninni að líkamsþyngdin eykst smám saman, og heilsan
versnar. Líkurnar á kvillum eins og sykursýki, gigt, krabbameini,
meltingarsjúkdómum og hjartasjúkdómum aukast og matarfíknin
hefur ósjaldan þau áhrif á ungar konur að þær verða ófrjóar,“ út-
skýrir Esther Helga. „Um leið á sér stað stöðugt andlegt niðurbrot
og sjálfsmyndin verður æ veikari, og oft eru matarfíklar að taka
þunglyndis- og kvíðalyf að staðaldri.“
Esther Helga talar af reynslu þegar hún lýsir því að losna undan
viðjum matarfíknarinnar. „Einstaklingurinn öðlast í raun nýtt líf.
Það er mikið frelsi að vinna bug á fíkninni og maður öðlast um leið
nýja vellíðan og sjálfsvirðingu.“
E
flaust eigum við það flest til
að borða endrum og sinnum
meira en við ætluðum okkur
eða eigum erfitt með að
standast freistandi matarbita í eld-
húsinu. „Slíkt kemur fyrir okkur öll
og er út af fyrir sig ekki áhyggjuefni
ef það hendir bara einstöku sinnum.
En svo er hópur fólks sem lendir í
því að borða með áráttukenndum
hætti oftar og meira en það í raun
vill eða ætlar sér, og er jafnvel farið
að skammast sín fyrir hversu mikið
það borðar og fela hegðunina fyrir
öðrum,“ segir Esther Helga Guð-
mundsdóttir, ráðgjafi hjá MFM,
Matarfíknarmiðstöðinni, um ein-
kenni matarfíknar.
Slævir tilfinningarnar
Esther Helga segir að skipta
megi matarfíkn í nokkur stig.
„Fyrsta stigið er þegar fólk notar
matinn til að sefja sig. Við þekkjum
þessa mynd vel úr sápuóperum og
rómantískum gamanmyndum þar
sem söguhetjan leitar í mat til að
deyfa slæmar tilfinningar. Matur
getur að því leyti virkað eins og lyf á
taugakerfið, og rétt eins og með
önnur sefjandi lyf getur líkaminn
orðið háður efninu,“ segir hún.
„Lokastig matarfíknar er síðan þeg-
ar fólk heldur áfram að borða og
borða en er hætt að finna fyrir þess-
ari svölun sem maturinn getur veitt,
og er einfaldlega háð því að inn-
byrða mat.“
Við reynumst vera misjafnlega
útsett fyrir því að þróa með okkur
matarfíkn. „Flestir hafa í sér nokk-
urs konar stoppara sem gefur skila-
boð um hvenær komið er nóg, og
geta þá hætt að borða. Síðan eru
hinir sem vantar þennan rofa, og
geta ekki látið duga að borða bara
nokkra bita úr ísboxinu í frystinum,
og fara jafnvel út í búð að kaupa
meira þegar boxið klárast.“
Missa stjórn á neyslunni
Ekki má setja samasemmerki á
milli matarfíknar og offitu. „Fólk
getur verið of þungt og átt við lífs-
stílsvandamál að stríða án þess að
teljast matarfíklar. Þetta er þá fólk
sem hefur getuna til að taka sig á,
breyta sínum háttum og breyta mat-
arvenjunum með viljastyrkinn að
vopni,“ útskýrir Esther Helga. „Það
getur hins vegar verið til marks um
matarfíkn ef einstaklingurinn hefur
margoft reynt að taka sig á en ekki
getað viðhaldið eðlilegri þyngd og
alltaf leitað aftur í át. Að því leyti er
matarfíkn ekki ósvipuð alkóhólisma:
matarfíkillinn missir stjórn á neysl-
unni, þarf alltaf að klára það sem
hann kemst yfir og leitar í meira.“
Esther Helga segir að venjulegt
fólk geti oft átt í vandræðum með að
skilja hversu erfið glíman við matar-
fíkn getur verið. „Ein rannsóknin
mældi viðbrögð í heila þegar krakk-
kókaínfíkli annars vegar og matar-
fíkli hins vegar voru sýndar myndir
af viðfangsefni fíknar sinnar. Ná-
kvæmlega sömu stöðvar lýstust upp
á mælitækjunum, og af sama krafti,
sem segir sína sögu um hversu sterk
tök matarfíkn getur haft á fólki.“
Útbreiðslan óþekkt
Tíðni matarfíknar er ekki þekkt
hér á landi og raunar hefur MFM
ekki starfað nema í fimm ár. „Það
getur gefið einhverja hugmynd um
mögulega tíðni matarfíknar að um
helmingur þjóðarinnar mælist of
þungur. Í dag benda tölur til að á
bilinu 10 til 12% þjóðarinnar eigi við
áfengisvanda að stríða en fyrir
þremur áratugum vissi fólk varla
hvað alkóhólismi var. Ég held að
matarfíkn sé á svipuðum stað nú og
alkóhólismi var þá, og að við munum
með tíð og tíma bæði skilja sjúk-
dóminn betur og útbreiðslu hans, og
um leið að þetta er sjúkdómur sem
hægt er að takast á við,“ segir Est-
her Helga sem sjálf hefur verið átta
ár í bata.
ai@mbl.is
Þegar átið verður að fíkn
Matarfíkn er alvarlegur
sjúkdómur sem farið getur
illa með heilsuna. Sálræn
áföll geta legið að baki og
leitar sjúklingurinn í sefj-
andi áhrif matarins.
Morgunblaðið/Kristinn
Hömlulaust „Flestir hafa í sér nokkurs konar stoppara sem gefur skilaboð um hvenær komið er nóg. Síðan eru hinir sem vantar þennan rofa, og
geta ekki látið duga að borða bara nokkra bita,“ segir Esther Helga Guðmundsdóttir.
’Við þekkjum þessamynd vel úr sápuóper-um og rómantískum gam-anmyndum þar sem sögu-hetjan leitar í mat til að
deyfa slæmar tilfinningar.
Fræðsla og stuðningur
í átt að bata
Illa farin á sál og líkama