Morgunblaðið - 20.06.2011, Blaðsíða 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 20. JÚNÍ 2011
Björn Bjarnason
hefur nýlega gefið út
bókina Rosabaugur
yfir Íslandi og Morg-
unblaðið fjallar um
bókina í leiðara sl.
föstudag.
Björn fær mikið lof
fyrir verkið og er tal-
inn vera mjög hógvær
í lýsingum sínum um
þetta deilumál sem
Baugsmálið var og
verður um ókomna tíð enda sumir
helstu leikendur ennþá að í íslensku
samfélagi. Dómar í málum Baugs-
manna eru hvergi nærri allir komn-
ir fram og því ennþá of snemmt að
spá hvernig fer að lokum í þeim
efnum.
En um hvað er þessi deila og
hver er bakgrunnurinn og rótin að
vandanum? Það hefði verið mjög
áhugavert að einhver jafn skelegg-
ur og fróður maður og Björn
Bjarnason hefði tekið saman allan
pakkann um þessa atvinnuþróun-
arsögu okkar á svipuðu formi og
Björn er að gera núna um Baugs-
málið.
Nýlegar merkar bækur hafa
komið út um atvinnuþróun á Íslandi
svo sem Hrunið eftir Guðna Th Jó-
hannesson, Draumalandið eftir
Andra Snæ Magnason og nú nýlega
ævisaga Gunnars Thoroddsen sem
einnig er skráð af Guðna Th. Jó-
hannessyni sagnfræðingi og sagna-
meistara.
Allar þessar bækur og eflaust
miklu fleiri eru um atvinnuþróun og
valdabaráttu á Íslandi, barátta um
peninga og völd sem hefur tröllriðið
samfélaginu allar götur frá land-
námi. Eini munurinn núna og við
landnám er að þá drápu menn hver
annan með sverðum en núna drepa
menn hver annan fjárhagslega með
nýjum leikvopnum svo sem excel-
skjölum og öðrum gáfulegum að-
ferðum.
Lýsingar Björns Bjarnasonar á
þeim Baugsmönnum eru eflaust í
dúr við það sem við höfum séð í
fjölmiðlum og flestir þekkja. Þeir
voru taldir setja allt á hausinn
hérna með fjárfestingahraðlest sem
margir vildu fá far með og sem virt-
ist vera á góðri leið með að leggja
undir sig alla fjárfestingateina á Ís-
landi. Heildarskuldir veldisins voru
líklega á annað þúsund milljarðar
þegar lestin stoppaði með hruni
sem Guðni lýsir ágætlega í bók
sinni um Hrunið.
Fyrir hrun og fyrir Rosabaug
Baugsmanna þá var einnig atvinnu-
líf á Íslandi sem Björn Bjarnason
er ekkert að minnast á í dag og lík-
lega best að gleyma en í ævisögu
Gunnars Thoroddsen er mjög gagn-
merk lýsing á því miskunnarlausa
atvinnulífi og valdabaráttu á Ís-
landi, allt byggt á minnisblöðum
Gunnars.
Gunnar hafði stutt tengdapabba
sinn Ásgeir Ásgeirsson til forseta
og Sjálfstæðisflokkurinn gat ekki
fyrirgefið Gunnari sem aldrei varð
formaður flokksins fyrir bragðið og
heldur ekki forsætisráðherra Sjálf-
stæðisflokksins. Gunnar var þó há-
menntaður lögfræðingur, doktor og
prófessor í lögfræði og var um tíma
sendiherra í Kaupmannahöfn.
Á blómaskeiði Gunnars var mikið
um skömmtun og einokun í sam-
félaginu. Atvinnugreinar áttu allt
sitt undir fyrirgreiðslu stjórnmála-
manna og öllum verkefnum á veg-
um opinberra aðila var
skammtað úr hnefa
valdaklíkna á vegum
stjórnvalda. Barist var
um hvern einasta bita
þar sem einhverjir
möguleikar voru að
skapa sér atvinnu og
allt var skammtað eða
haldið í einhvers konar
herkví stjórnmála-
manna eða SÍS.
Þessi valdabarátta
hefur ekki tekið neinn
enda og í dag er enn
verið að berjast um fiskveiðistjórn-
unina og fiskinn í sjónum sem
nokkrir stjórnmálamenn gáfu út-
gerðinni árið 1984, löngu fyrir hrun
og löngu fyrir þann tíma sem
stjórnmálamennirnir gáfu nokkrum
völdum aðilum í sínum vinahópi
bankana sem á endanum leiddi til
Rosabaugs sem leiddi til hruns hér
á landi og erlendis auk Icesave og
bankahrunsins.
Ef stjórnmálamennirnir hefðu
ekki gefið fiskveiðiheimildirnar og
bankana þá væri samfélagið ekki að
lesa Rosabaug Björns Bjarnasonar
í dag.
Andri Snær fjallar í sinni bók
Draumalandið um hvernig hinir
misvitru stjórnmálamenn okkar
fóru með landið og settu í gang ál-
framleiðslu á heimsmælikvarða og
hvernig margir óraunhæfir og skað-
legir draumar hafa verið settir fram
af stjórnvöldum þar sem sumu hef-
ur verið hrint í framkvæmd en öðru
ekki.
Þegar allt er samantekið þá er
varla að undra að út komi nokkrar
bækur um mistökin en nú ber svo
við að menn úr stjórnmálageiranum
og tengdum greinum svo sem Björn
Bjarnason fyrrverandi ráðherra og
Styrmir Gunnarsson fyrrverandi
ritstjóri eru farnir að skrifa sjálfir
um mistökin. Hér áður voru það
sagnfræðingar og rithöfundar. Eitt-
hvað er því að breytast í þessum
herbúðum sem fram til þessa hafa
verið algerlega lokaðar fyrir al-
menningi.
Breytingin sýnist manni vera það
að Baugsmenn voru ekki menn úr
þeim armi hagsmunaklíkunnar sem
þeir Björn og Styrmir tilheyrðu og
því er þessi armur að skrifa núna
og eru þeir ekki ánægðir með stöð-
una þó að þeirra armur í valda-
blokkinni hafi bæði gefið frá sér
fiskveiðiheimildirnar og bankana og
verið helstu leikendur í Drauma-
landi Andra Snæs. Voru menn ekki
ánægðir með þær aðgerðir?
Græddu þeir ekki nóg? Vilja þeir
gera eitthvað annað núna?
Hvað á eignalaust og atvinnu-
laust fólkið í landinu að þola mikið
sjónarspil frá valdakjörnum í sam-
félaginu til að ná einhverri lendingu
um að samfélagið á Íslandi verði
eins og hjá öðrum þjóðum?
Það er líklega akkúrat þessi
valdabarátta og hringavitleysa sem
mun koma landinu inn í Evrópu-
sambandið að lokum.
Rosabaugur og
valdabaráttan
Eftir Sigurð
Sigurðsson
Sigurður
Sigurðsson
» Það er líklega
akkúrat þessi valda-
barátta og hringavit-
leysa sem mun koma
landinu inn í Evrópu-
sambandið að lokum.
Höfundur er cand. phil.,
byggingaverkfræðingur.
Ég hafði greinilega
ekki hugmynd um
hvað ég var að hella
mér í. Ég hef oft velt
fyrir mér hvað hélt
mér þarna. Ég var
búin að ráða mig í
vinnu, sem ég ætlaði
aldrei að vinna við á
ævinni, ég var orðin
starfsmaður á leik-
skóla.
Þegar sagt var við mig í byrjun
að ég væri ráðin samkvæmt samn-
ingi í ár, helltist yfir mig áhyggju-
alda, ég hlyti að geta hætt ef þetta
væri ekki fyrir mig.
Fyrsti dagurinn í leikskólanum
rann upp, ég var mætt í miðja að-
lögun, 8 litlir nýir krakkar grétu í
byrjun sárt eftir foreldrum sínum.
Hin börnin voru undrandi á nýja
starfsmanninum og ég, já ég, úff,
ég vissi ekki hvað neinn hét eða
hvað ég í rauninni ætti að gera.
Mér leið eins og á tifandi sprengju-
svæði nema það að sprengjuna var
ekki hægt að aftengja og enginn
gat forðað sér neitt. Börnin voru
orkumikil og þegar þau voru öll
svona saman virtust þau fá aukna
orku sem kom fram í hávaða,
hlaupum, handæði og stöku sinnum
öskrum sem engin leið var að
stöðva. Hvernig stendur á því að
konurnar sem eru menntaðar geta
sagt eitt orð og börnin hætta þess-
um hávaða, hvað geri ég vitlaust?
Af hverju hlýða þau mér ekki eins
og kennurunum?
Fyrsta árið var rannsóknarferli
fyrir mig. Ég kom oft hálfsnökt-
andi heim, búin andlega eftir dag-
inn. Ég hafði alltaf verið fyr-
irmyndarstarfsmaður og unnið
hratt og vel. Þarna komu þeir
hæfileikar ekkert að notum, ég
þurfti að vinna í höfðinu, með
skynseminni, þolinmæðinni, heil-
brigðinni, ástúðinni og vinsemdinni
og helst allt á sama tíma.
Ég var búin að ákveða að það
væri best fyrir mig og öll börn í
heiminum að ég mundi hætta
þessu starfi, en þegar ég komst að
því að þannig liði stundum mennt-
uðu kennurunum líka fór ég að
hugsa betur um þetta starf, leik-
skólakennarann og
hvað hann gerir.
Deildarstjórinn
minn er einn af þess-
um góðu yfirmönnum,
nei ég meina með
þeim betri sem gerast,
og það sem gerir góð-
an yfirmann að góðum
yfirmanni er að ýta
undir kostina sem
hann sér í hverjum
starfsmanni. Mér var
hrósað óspart fyrir
það góða sem ég gerði
og það efldi mig. Í byrjun voru
samverustundir mér erfiðar, börn-
in sýndu mér lítinn skilning um að
þetta gæti verið erfitt fyrir mig,
kannski ekki skrítið. Oftar en ekki
náði ég ekki að lesa heila bók, þol-
inmæðin hjá þeim var engin og
engin hjá mér eða ég ekki nógu
góður sögumaður. Ég velti öllu fyr-
ir mér, hvað ég gæti gert betur og
verið hinu starfsfólkinu samboðin.
Þetta var að verða erfiðasta starf í
heimi, ég kom heim þreytt og þráði
þögn og kyrrð, ekki tilbúin að
halda vinnunni áfram heima með
börnunum mínum. Hvernig er
þetta hægt, og ekki fékk ég mikið
útborgað, var það þess virði? Ég
var nýbúin í viðtali við yfirmann
minn þar sem ég sagði að ástæðan
fyrir því að ég tók þetta starf væri
ekki launin, enda ekki há, heldur
til að læra eitthvað af þessu.
Og það sem ég lærði var stór-
merkilegt og erfitt að útskýra í
svona færslu. Hvers vegna kenn-
ararnir halda áfram að koma í leik-
skólann dag eftir dag tók mig um
heilt ár að skilja, á stað þar sem
hávaðamörk eru oft yfir leyfðum
mörkum, þar sem ekkert hádeg-
ishlé er, þar sem er reynt á þol-
inmæðina á hæsta stigi. En eins og
ég segi, fyrsta árið fór í rannsókn-
arleiðangur, ég fylgdist með, lærði
mikið um sjálfa mig og hvað þol-
inmæði er nauðsynleg. Á launa-
seðlinum mínum er ekki há upp-
hæð, en það fylgir honum svolítið
annað.
Að fá litlar barnahendur vafðar
um hálsinn á þér þegar eitthvað
bjátar á, að heyra fyndin gullkorn,
fá falleg orð til mín frá jafn ein-
lægum og fallegum einstaklingum
og börn eru, það er ómetanlegt. Að
geta eignað sér hluta af framförum
og þroska barna er tilfinning sem
ég hélt að gæti ekki verið mér jafn
mikils virði og hún er. Að fá að
kenna og efla börn, já, að fá að
umgangast þau og eignast virðingu
þeirra. Það er nefnilega ekkert
sjálfgefið að börnum líki við þig og
þú þarft að leggja þig fram við
það. Það var svo síðar sem ég fatt-
aði af hverju ég kem í vinnuna á
hverjum degi og hugsa ekki hvort
launin nægi fyrir reikningunum
þennan mánuðinn.
En eins ískaldur og raunveru-
leikinn er, þá lifir maður víst ekki
á þessum fallegum minningum sem
eiga sér stað innan veggja skólans.
Til að leikskólakennarar geti hald-
ið áfram að kenna þurfa þeir sjálfir
að geta lifað lífi utan veggja skól-
ans. Og eins og allar stéttir eru
eftir hrun að biðja um hærri laun,
þá hefur kennarastéttin verið að
berjast fyrir rétti sínum og við-
urkenningu á starfi í of langan
tíma.
Börn reyna á alla mögulega
þolinmæðisþræði sem þú hefur og
þau geta brætt allt sem hægt er að
bræða, og þau geta gert mann
ráðalausan og sýnt hæfileika sem
gera mann spenntan að vinna með.
Þau geta líka gert mig hissa og
þreytta, ringlaða, ráðalausa, mátt-
vana, glaða, stolta og allt þetta get-
ur gerst á 5 mínútum í starfinu. Þú
upplifir allar tilfinningar á hverjum
degi í leikskólanum. Það er það
sem er erfitt, og þú getur bókað
það að enginn dagur er eins.
Lengi lifi gott leikskólastarf og
lengi lifi heilbrigð og góð æska.
Lengi lifi leikskólakennarar.
Í leikskóla er gaman,
þið ættuð bara að vita
Eftir Guðfinnu
Árnadóttur » Að fá litlar barna-
hendur vafðar um
hálsinn á þér þegar eitt-
hvað bjátar á, að heyra
fyndin gullkorn, fá fal-
leg orð til mín frá jafn
einlægum og fallegum
einstaklingum og börn
eru, það er ómetanlegt.
Guðfinna Árnadóttir
Höfundur er leikskólaleiðbeinandi.
Um þessar mundir
er mjög mikið um alls
lags heilsurækt sem
þarf mikla orku og sé
allra meina bót. Að
vísu gerir hreyfing í
hófi flestum gott en
hve hollt er þetta ann-
ars? Styttir það bara
ekki ævilengd okkar?
Ef við lítum til annarra
spendýra sést að þau
stærri lifa yfirleitt
lengur en þau minni. Þetta er skýrt
með hægari efnaskiptum en öll
hreyfing eykur nú bara hraða efna-
skiptanna. Og aukin efnaskipti
þurfa meiri orkunæringu. Af þessu
má því álykta að aukin hreyfing og
meiri næring er ekki beint til þess
fallið að auka lífslengdina. Þvert á
móti. Hins vegar gerir öll hreyfing
eldra fólki og kyrrsetufólki gott
varðandi styrkingu lungna og
hjarta.
Ég minnist þess hve hugfanginn
ég var af litlu músunum sem voru
einu sinni í Tívolí í Kaupmannahöfn.
Mýs þessar voru stöðugt að og á
hreyfingu og lifðu um 28 daga til
jafnaðar. Hjarta þeirra sló 600 slög
á mínútu. Þær urðu
kynþroska viku gaml-
ar. Þær skorti því ekki
hreyfinguna. Þau
minni dýr sem lifa
lengi eru t.d. skjald-
bökur og krókódílar
enda fara þau sparlega
með orku sína. Þá lifa
dýr sem leggjast í
dvala á veturna lengur
en þau sem alltaf eru
að. Það virðist geta
verið háð genunum hve
lengi spendýrin geta
lifað og nú er vitað að
flestar frumur líkama okkar geta
ekki endurnýjað sig oftar en 40-50
sinnum áður en þær deyja. Hraðari
efnaskipti saxa því hraðar á þennan
kvóta. Öll erfiðisvinna er þverrandi
vegna tækninnar og fólk getur loks-
ins ráðið hvernig það fer með lík-
ama sinn hvað þetta snertir.
Við eigum víst að geta náð um 120
ára aldri, þótt fæstum takist það í
heiminum. Ég minnist þess að hafa
lesið viðtöl við háaldrað fólk sem
kvaðst yfirleitt hafa borðað mest lít-
ið og jafnvel soltið um ævina, þ.e.
neytt minni orku en gengur og ger-
ist. Niðurstöður þessa hafa verið
staðfestar með svelti í dýra-
tilraunum. Meðalævilengd Íslend-
inga um 80 ár er enn langt frá 120
ára markinu, en hún gæti þó aukist
eins og hjá Japönum sem eru komn-
ir með 87 ára meðalaldur í dag. Þeir
virðast yfirleitt grannir sem bendir
til hógværðar í mat. Þeir sem stilla
orkunotkun sinni í hóf slíta líkama
sínum hægar og eldast betur og
geta náð hærri aldri en ella að því
er virðist. Nú er alkunna að konur
lifa lengur en karlar og skýringin á
því er sú að þær borða að meðaltali
minna en karlar, þótt yfir ævina sé
orkumagnið sem innbyrt er sem
matur svipað og hjá styttra lifandi
körlunum.
Það að borða of mikið og fara svo
í líkamsrækt til að brenna meiri
orku er varla til þess fallið að auka
á langlífi, því að hér er orkunotkun
líkamans komin úr hófi. Upp á lang-
lífi er mun farsælla að læra af dýr-
unum að því er virðist.
Hreyfing, orka og langlífi
Eftir Pálma
Stefánsson » Af öðrum spendýr-
um má sjá hvernig
samspil matarorku og
hreyfingar getur haft
áhrif á langlífi
Pálmi
Stefánsson
Höfundur er efnaverkfræðingur.
- nýr auglýsingamiðill
 569-1100finnur@mbl.is