Morgunblaðið - 20.06.2011, Blaðsíða 28

28 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 20. JÚNÍ 2011
Á árlegri menningarhátíð á
Borg í Grímsnesi 25.-26. júní
næstkomandi verður haldið
málþing um skáldsögur Einars
Más Guðmundssonar Fótspor á
himnum, Drauma á jörðu og
Nafnlausa vegi. Í bókunum seg-
ir Einar Már frá uppvaxtarárum
föðurfólks síns sem komið var
fyrir á bæjum í Grímsnesi, alls
sjö systkinum, og tveim í Laug-
ardal. Þátttakendur í mál-
þinginu eru Friðrik Þór Frið-
riksson, Vésteinn Ólason,
Gunnar Karlsson og Þórður
Helgason. Bergdís Linda Karls-
dóttir les valda kafla úr bók-
unum og Tómas R. Einarsson
flytur tónlistaratriði. Einar Már
mun síðan flytja ávarp og lesa
upp nokkur ljóða
sinna við undirleik
Tómasar R. Ein-
arssonar og félaga.
Ýmisleg fleira er í
boði á menning-
arhátíðinni sem
hefst á hádegi á
laugardag og stend-
ur fram á sunnudag,
en málþingið hefst
kl. 13.30 á sunnu-
dag.
Einar Már og
Grímsnesið
MENNINGARHÁTÍÐVIÐTAL
Kolbrún Bergþórsdóttir
kolbrun@mbl.is
Nýjasta bók Einars Más Guð-
mundssonar er Bankastræti núll,
safn greina um hin fjölbreytileg-
ustu mál sem varða íslenskan
samtíma. Þarna er meðal annars
skrifað um bankahrun og pólitík,
skáldskap og rithöfunda, réttlæti
og óréttlæti. Bókin er skrifuð af
miklu fjöri og alkunn stílsnilld
höfundar nýtur sín vel.
Hvíta bókin, sem var sömuleiðis
safn þjóðfélagsgreina, vakti mikla
athygli þegar hún kom út árið
2009, og fékk mikið lof erlendra
gagnrýnenda. „Hlusta skal þegar
fremsti núlifandi rithöfundur Ís-
lands kveður sér hljóðs,“ sagði
gagnrýnandi Berlingske Tidende.
Einar Már er fyrst spurður
hvort honum hafi fundist hann
hafa átt margt ósagt eftir að hafa
skrifað Hvítu bókina.
„Ég held að ég hugsi alltaf
þannig að ég sé að koma skila-
boðum á framfæri, skilaboðum
sem ég álít mikilvæg,“ svarar
hann. „Þaðan kemur innlifunin í
efnið. Þessi skilaboð geta síðan
verið af ólíkum toga. En þau geta
leitað sér útrásar í öllum formum,
sögum, ljóðum, greinum. Bara því
sem ég er að fást við þá stundina.
Í þessari bók – Bankastræti núll –
fann ég skáldskapinn í veru-
leikanum, það er ekkert bók-
menntaform sem slær veru-
leikanum við. Við þurfum ekki
skáldskap í dag, við bara lýsum
veruleikanum. Þetta var leið-
arstefið við Bankastræti núll og
svo sem Hvítu bókina líka. Í þeim
skilningi á ég líka alltaf eitthvað
ósagt og þess vegna er frásagn-
arlistin alveg ótæmandi brunnur.“
Stend við hliðina á barninu
Það var ansi harkalega gagn-
rýni að finna í Hvítu bókinni. Er
mildari tónn í þessari bók?
„Ég býst við því. Yfirvegun
færist í aukana. Formin eru skýr-
ari og meira unnin. Ég kann að
meta þegar saga verður eins og
grein og líka öfugt. Þegar grein
verður eins og saga. Þarna getur
maður lært sitthvað af höfundum
eins og Borges og jafnvel eld-
gömlum sagnariturum sem töldu
sig bara vera að segja sannleik-
ann, en sannleikurinn er aldrei
eins og alltaf að skipta um skoð-
un.
Ég er samt í grundvall-
aratriðum að gera það sama í
þessum bókum, að beita bók-
menntunum á veruleikann og nota
það sem ég kann í því að beita
tungumálinu á heiminn. Ég lít svo
á að enginn hópur eigi einkarétt á
tungumálinu. Ekki stjórn-
málamennirnir, ekki hagfræðing-
arnir, ekki lögfræðingarnir en
þessir hópar reyna oft að stjórna
okkur í krafti þess að við skiljum
þá ekki. Þarna stendur almenn-
ingur eins og barnið í sögunni um
nakta keisarann. Sem skáld vil ég
standa við hliðina á barninu og
fylgja ábendingum þess.“
Trúi enn á spurningarmerkið
Í Hvítu bókinni og Bankastræti
núll ertu meðal annars að skrifa
um pólitík og pólitísk deilumál.
Líturðu á þig sem pólitískan höf-
und?
„Mín pólitík er skáldskapurinn.
Ég skrifa ekki bækur til að menn
séu sammála þeim. Ég reyni frek-
ar að miðla óreiðunni. Ég trúi enn
á spurningarmerkið. Ég held að
hver bók leggi ákveðið verkefni
fyrir höfund hennar. Og það eina
sem skiptir máli er að vera trúr
verkinu. Þetta getur auðvitað ver-
ið heilmikil pólitík. Stundum krefj-
ast tímarnir þess að menn blandi
sér í málin og taki afstöðu. Og það
getur líka verið afstaða að taka
ekki afstöðu. Á tímum eins og
núna er hlutleysi afstaða. Það eru
allir að taka afstöðu, sérstaklega
þeir sem ekki taka afstöðu.
Ég skrifa ekki bækur til að
sannfæra fólk en banna engum að
fylgja góðum fordæmum. Skáld-
skapur og stjórnmál eru bara eins
og árfarvegir sem stundum renna
saman og stundum greinast
í sundur. Marquez sagði að
þegar skáldið tekur myndir
af veruleikanum framkallar
filman drauma. Stjórnleys-
ingjar segja: Vertu raunsær
og framkvæmdu hið ómögu-
lega. Það er mikil áskorun í
þessum viðhorfum og það
er mikil áskorun að vera til
og standa uppréttur. Ef
menn kalla þetta pólitík þá
er ég mjög pólitískur.
Ég tel mig svona nokkurn veg-
inn vita hvar ég stend og passa
ekki í margar flokksflíkur. Ég
hika ekki við að styðja ákveðna
flokka þegar svo ber undir. Nú á
tímum eru öll viðhorf svo þvers og
kruss að ég gæti jafnvel skrifað
heila bók um það.“
Í barnaskóla að syngja
Þetta er afar vel skrifuð bók.
Lástu lengi yfir stílnum?
„Stíll og form eru í stöðugri
þróun. Því áreynslulausari sem
stíllinn er því betri er hann, sé
hægt að segja það þannig. Lær-
dómarnir af okkar miklu sagnalist
er ákveðin auðmýkt. Menn eiga
ekki að flíka kunnáttu sinni og
þekkingu. Hún býr undir niðri.
Skáldskapur og bókmenntir eiga
ekki að vera sýndarmennska. Sem
höfundur er maður í stöðugu
námi, maður er alltaf í barnaskóla
að syngja. Það er leikur að læra.
Stíllinn á Bankastræti núll er
bara stíll sem hefur verið að
þróast. Og hann heldur vonandi
áfram að þróast.“
Og þú heldur áfram að skrifa.
Hvað kemur næst frá þér?
„Ég vinn bara áfram að alls
konar verkefnum. Sumt er hugsað
til langs tíma og mörg verk eru í
sífelldri endurskoðun. Svo kemur
eitthvað sem þarf að bregðast við
og þá breytist sýnin á það sem til
er. Málið er að hitta á rétta and-
artakið.
Ég býst við að næst segi ég
sögu af mjög skemmtilegu fólki.
Af nógu er að taka.“
Morgunblaðið/Eggert
Einar Már Guðmundsson „Í þessari bók – Bankastræti núll – fann ég skáldskapinn í veruleikanum, það er ekkert bókmenntaform sem slær veruleikanum við.“
Sannleikurinn skiptir alltaf um skoðun
 Í Bankastræti núll skrifar Einar Már Guðmundsson um helstu mál samtímans  Mín pólitík
er skáldskapurinn  Ég skrifa ekki bækur til að menn séu sammála þeim, segir rithöfundurinn