Morgunblaðið - 05.10.2011, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 5. OKTÓBER 2011
Í Laugardalnum Það er fátt jafnhressandi og að fara í góðan göngutúr í köldu og frískandi haustloftinu, sérstaklega ef maður er í góðum félagsskap ferfætlings.
Golli
Hin síðari ár hefur
umhverfisráðuneytið
hvað eftir annað hrellt
okkur veiðimenn með
ýmsum tiltektum varð-
andi friðun veiðifugla
og annað því tengt og
það með afdrífaríkum
afleiðingum. Fyrstur
til að framkvæma slíka
hluti var reyndar líf-
fræðingurinn Össur
Skarphéðinsson er
hann minnkaði veiðitíma rjúpunnar
í sinni umhverfisráðherratíð.
Svo gerðust þau tíðindi að Siv
Friðleifsdóttir umhverfisráðherra
til margra ára bannaði alfarið
rjúpnaveiðar árið 2003 og voru
ástæður þess gjörnings verulega
hæpnar. Aðeins var hlustað á Ólaf
Nielsen, sérfræðing frá Nátt-
úrufræðistofnun, og ekkert á aðra
líffræðinga hvorki hjá Skotvís né
aðra, rjúpuna átti að friða og þar
við sat. Ég sem var einn af stofn-
endum Skotvís árið 1973 og mikill
aðdáandi hvers konar veiða á Ís-
landi, sá mig knúinn til þess að
skrifa nokkuð harða grein í Morg-
unblaðinu sem hét „Vei þér ráð-
herra“ og jafnframt flutti ég ræðu á
Austurvelli fyrir framan mikinn hóp
skotveiðimanna og var Siv Friðleifs-
dóttur síðan afhent ræðan til um-
hverfisráðuneytis.
Viðbrögð við greininni voru ákaf-
lega hörð í stjórnarliðinu og má
með sanni segja að dagar mínir sem
sérfræðings á Hafró til margra ára-
tuga hafi þá verið taldir. Árið eftir
var það sama sagan og engin
rjúpnaveiði leyfð og
hvorki hlustað á veiði-
menn né líffræðinga og
rjúpnaveiðar skulu
ekki stundaðar þá
frekar en árið áður.
Árið 2005 var svo
rjúpnaveiði aftur leyfð
og brýnt fyrir veiði-
mönnum að veiða í hófi
og síðan hafa rjúpna-
veiðar verið leyfðar á
hverju ári með veru-
legum afmörkunum
eða bara nokkra daga í
senn. Í ár eru þessir
höfðingjar frá Náttúrufræðistofnun
enn á ferðinni með sína bölspár og
vilja takmarka eða banna alfarið
veiðar á rjúpu. Sérfræðingarnir
Finnur Guðmundsson og Arnþór
Garðarsson héldu því fram að veið-
ar á íslensku rjúpunni hefðu ekki
veruleg áhrif á stofninn. Sér í lagi ef
veiðarnar færu fram snemma á
haustin þegar ungadauði væri frek-
ar mikill og skiptu þá veiðarnar
minna máli. Fimmtándi október
þótti æskileg byrjun á rjúpnaveið-
unum og var nánast heilagur dagur
í huga rjúpnaveiðimannsins. Það
voru eðlilegar niðursveiflur eftir tí-
unda hvert ár og alltaf stækkaði
stofninn aftur.
Síðasta uppsveiflan var á árinu
1997 og eftir það hrakaði stofninum.
Eina hugsunin hjá þessu annars
ágæta fólki var að veiðimennirnir
væru sökudólgarnir. Hvergi var
minnst á hinn sívaxandi refastofn,
minkastofninn, hrafnastofninn, síla-
máfastofninn, kjóastofninn svo mað-
ur tali nú ekki um fálkastofninn.
Getur hlýnandi loftslag hér sem
annars staðar haft einhver áhrif á
íslenska rjúpnastofninn? Páll Her-
steinsson, sá ágæti sérfræðingur og
kunnáttumaður um íslenska refinn,
segir að rjúpunni stafi sáralítil
hætta af refnum og það þrátt fyrir
að litlar rannsóknir liggi fyrir um
vetrarveiðar refsins.
Ég hef kynnt mér rannsóknir
norsks rjúpnasérfræðings sem heit-
ir John B. Steen og segir hann að
rjúpnaveiðibann leiði ekki til stærri
rjúpnastofns og staðhæfir að rán-
dýr drepi allt að 50% af rjúpn-
astofninum hverju sinni, en sport-
veiðar aðeins 5-10%. Hann segir
jafnframt að sportveiðar almennt
hafi lítið að segja þannig að rjúpn-
astofninn minnki, aftur á móti getur
val á rjúpnabráð hvort sem um er
að ræða unga eða eldri fugla haft
áhrif og því eru rjúpnaveiðar
snemma á haustin af hinu góða.
Annar norskur rjúpnasérfræðingur
að nafni Myrberget er einnig sam-
mála um að afrán ránfugla og rán-
dýra er verulegt á rjúpnastofnunum
þar í landi og hefur allnokkur áhrif
á stærð rjúpnastofnanna dalrjúpu
og fjallarjúpu (Lagopus lagopus og
Lagopus mutus).
Nýlega birtist grein eftir norskan
rjúpnasérfræðing Dag H. Karlsen í
norsku veiðiblaði (Jakt og Fiske),
en hann hefur rannsakað dalrjúpu í
Kanada og Noregi og hefur skrifað
tvær bækur um rjúpur og rjúpna-
veiðar. Hann staðhæfir að rjúpn-
astofnar hafa verið á niðurleið síð-
ustu 30 ár og að til að bæta ástand
rjúpnastofna þurfi þekkingin að
vera betri innan veiðistjórnunar-
innar, menn þurfi að vera hógværir
í veiði á rjúpu og umfram allt að
auka veiði á ref, hrafni og öðrum
vargfuglum.
Ein ákvörðun ríkisvaldsins á Ís-
landi er eflaust sú að hætta að
styrkja sveitarfélögin fjárhagslega
til grenjavinnslu og nú er svo komið
að þau hafa vart efni á slíkum
áhrifamiklum refaveiðum lengur og
hvað leiðir slíkt af sér. Jú, refnum
fjölgar enn frekar og áhrif þessa
verða enn færri mófuglar, endur,
gæsir og að sjálfsögðu rjúpur. Ann-
að atriði sem stjórnvöld á Íslandi
hafa gert í æ ríkari mæli er að
fjölga þjóðgörðum og vernd-
arsvæðum víða um landið og 20% af
landinu eru nú innan þessara
svæða. Á allmörgum svæðum er
refaveiði bönnuð eða verulega tak-
mörkuð og má með sanni segja að
þar er verið að vernda refinn og
skapa eins konar útungunarsvæði
fyrir refastofninn. Þegar svo ref-
urinn er fullvaxinn leitar hann á
önnur svæði og koll af kolli. Gott
dæmi um hvernig algjör friðun
rjúpnastofnsins hefur á viðkomu
hans er Reykjanesskaginn, en þar
hefur rjúpan verið alfriðuð í nokkur
ár og samt hefur stofninn minnkað
verulega og refnum fjölgað að sama
skapi. Í staðinn fyrir friðun rjúpn-
astofnsins hefði verið skynsamlegra
að taka tilboði veiðimanna að þeir
minnkuðu veiðiálagið talsvert og
jafnvel að tekinn hefði verið upp
rjúpnaveiðikvóti mismunandi stór
eftir afmörkuðum svæðum eða
landshlutum. Nú verður að herða
verulega veiðar á ref, mink, hrafni
og sílamáf og yfirvöld að styrkja
slíkar veiðar. Við göngum svo langt
að krefjast þess að Veiðikortasjóður
verði tímabundið notaður til að
kosta fjölstofnarannsóknir tengdar
rjúpunni þannig að menn sjái svart
á hvítu hverjar séu hinar raunveru-
legu ástæður fyrir minnkun rjúpn-
astofnsins.
Okkur finnst það skjóta dálítið
skökku við að Háskóli Íslands og
Náttúrufræðistofnun skuli ekki hafa
efni á því að greiða fyrir rannsóknir
á ref og rjúpu, heldur séu þessar
rannsóknir að stórum hluta sjálf-
krafa fjármagnaðar af Veiðikorta-
sjóði. Frá árinu 1995-2010 hefur
Náttúrufræðistofnun Íslands fengið
91,5 milljónir og Háskóli Íslands 16
milljónir greiddar úr Veiðikorta-
sjóðnum til rannsókna á íslensku
rjúpunni. Í öllum þessum rann-
sóknum er nánast ekkert kannað
hvaða dýr og fuglar stunda afrán á
rjúpnastofninum. Refarannsóknir á
vegum Háskóla Íslands hafa fengið
tæpar 30,5 milljónir úr fyrrnefndum
Veiðikortasjóði á sama tíma.
Ég skora að lokum á umhverf-
isráðuneytið að taka verulega til í
sínum ranni og efla rannsóknir á
þeim umhverfisverkefnum sem
nauðsynleg eru hverju sinni og láta
ekki tilfinningar, hroka og fyrirfram
ákveðnar skoðanir ráða ákvörðun
sinni.
Eftir Sólmund Tr.
Einarsson » Í ár eru þessir
höfðingjar frá
Náttúrufræðistofnun
enn á ferðinni með sína
bölspár og vilja tak-
marka eða banna
alfarið veiðar á rjúpu.
Sólmundur Tr.
Einarsson
Höfundur er líffræðingur, veiðimað-
ur, leiðsögumaður og mikill aðdáandi
hinnar fögru íslensku náttúru.
Rjúpnaveiðar á Íslandi heyra brátt sögunni til