Líf og list - 01.09.1950, Blaðsíða 17

Við muru hreyfir mjúkur
nœturblœr,
á meðan kalda regnskúr yfir ber
haustföla jörð, sem hófum troðin
er
hugar mins bleika fáks, — en
klukka slœr,
A týndri þústu grasið föla grcer^
grasið mitt fölt, sem bíður eftir
]tér%
Þessi þróun skáldskapar hefur
leitt af sér meiri efnisrýrð en dæmi
eru til áður.
í þriðja lagi mætti benda á hálf-
rímuðu eða órímuðu Ijóðin, sem
aftur eru að komast úr tízku. Þar
var varnargarðurinn, hið óbundna
mál, svo augljós, að ekki varð kom-
izt lengra, og því er nú aftur snúið
við.
Dæmij
Við ungu hjónin skoðuðum forn-
minjasafniðj
aldraður maður sýndi okkur ryð-
brunnið vopn og mœlti:
Litið á sverðið úr tvö þúsund ára
legstað mikils höfðingja•
Synir hans hafa beygt það i hnút
svo andi hins framliðna
ynni eliki lifendum mein%
Þegar hér var komið sögu tók
Itona til orða,
leit með óduldu stolti á barn sitt
og sagði:
Þennan unga mann langar til að
heyra i lirukassanum
áður en við förum heim.
Gamli maðurinn brosti, lagði frá
sér sverðið,
sem i rauninni var ekki annað
en ryðhrúga,
og við hlýddum hugfangin á ein-
falda tóna hins forna hljóðfccris,
eins og við öll vcerum foreldri
þessa fagnandi drengs.
Enda varð skáldunum það tiltölu-
lega fljótlega augljóst mál, að ó-
þarft var að kalla skáldskapinn
ljóð, ef hann var óbundið mál með
mislöngum línum á pappírnum.
Menn lentu þar í svipuðum ógöng-
um og ljóðaupplcsarar vorir gera
enn margir hverjir í útvarpinu, að
tengja saman ljóðlínur og nema
staðar í miðjum hendingum, svo
að ljóðið fái á sig blæ óbundins
máls. En úr því að ljóðið er á ann-
að borð ljóð, en ekki óbundið mál,
þá á það líka að lesast sent ljóð, en
ckki óbundið mál.
Svo að vikið sé að Sigfúsi Elías-
syni, þá er hann fulltrúi annarrar
og þjóðlegri stefnu í Ijóðagerð, og
fylla enn nokkrir Ijóðiðkendur
þann flokk. Form þeirra er áfram-
hald gamallar hefðar í íslenzkri
ljóðagerð og er að því leyti ólíkt
sniði atómsljóðanna. En Sigfús og
hans flokkur á að því leyti sam-
merkt við atómskáldin, að efnið
stendur í skugga málskrúðsins.
Hann verður því að teljast til
formalistana eins og atómskáldin,
þó að með öðrum hætti sá. Hann
velur orðin fjarri hversdagslegu
máli, en viðar þau að sér úr
skáldamáli eldri kynslóða. Þar
voru þau vissulega til fegurð-
arauka og lyftu skáldin með því
ljóðum sínum á svið, sem hafið var
yfir hversdagslegar hugmyndir. Nú
er vissulega öldin önnur, og þykir
mörgum sá búningur nokkuð forn-
fálegur. Honum verður tíðrætt um
hluti eins og hafið, öldurnar, fjöll-
in, guð og „allífið."
Dæmi, að vísu ekki tekið úr
ljóðabók skáldsins, cn hún var ekki
við höndina:
Ris þú ris þú, íslands alda,
upp með þina bláu falda,
þú skalt út um höfin halda,
hljóðlát mœta rökkurströnd,
upp mátt lýsa önnur lönd
yfirskyggð af helgum mœtti,
bcerð af Allífs andardrcetti,
ce þér stjórni mátlarhönd.
Ef við svo athugum hin lipru stíl-
brögð ýmissa atómskálda, rekumst
við að vísu ekki á sama orðavalið,
en þó ekki ósvipaðar myndir.
Efnisrýrðin er sameiginleg. At-
ómskáldunum verður líka tíðrætt
um útlit náttúrunnar.
Blóm og dalverpi, ár og lækir,
litbrigði morguns, kvölds og
nætur er þeim hugljúlt yrkisefni.
Það sem skilur — og það er mikið
— er stíllinn.
Við stöndum sem sagt á nýju stigi
í ljóoagerð, enda þótt viðeigumenn
þá eldri skáldakynslóð ofar jörðu.
Hvað þýðir þetta stig fyrir bók-
menntir okkar og hvert stefnir?
Hreinn formalismi (menn fyrirgefi
hið erlenda orð), getur ekki þýtt
nema eitt: undanhald hugsunar-
innar. Áframhaldið er jafn-
augljóst, og er það sameiginlegt
hinni nýju abstraktstefnu í málara-
list, sem leggur áherzlu á byggingu
myndarinnar í liturn og línum, en
afneitar táknræni hennar. Áfram-
haldið á sömu braut er ekki til.
Skeiðið er á enda runnið, menn
standa frammi á fjallsbrún, þar
sem ckki verður niður ráðizt. Efn-
ið er að mestu horfið, formið hefur
náð sinni fullkomnun. Hvernig
verður þá haldið áfram?
Um næstu stig þróunarinnar er
hvorki ég né nokkur annar fær um
að spá. En augljóst er, að
beygt verður af, ef ekki verður
haldið til baka. Og ekki kæmi mér
á óvart, að viðbragðið yrði: aftur-
hvarf til hugsunarinnar. Það þyrfti
ekki endilega að þýða tilslökun á
forminu, stílnum. En það spor
yrði áreiðanlega happasælt fyrir
bókmcnntir okkar. Því að óneitan-
lcga stöndum við núna í lægð.
Formalisminn hefur nefnilega þá
Framh. á bls. 20.
LÍF og LIST
17