Austurland - 23.12.1993, Page 9

JÓLIN 1993.
9
maður á móti okkur og lciddu
hann og Guðjón skipstjóri ntig
um þessa sóðaborg næstu daga.
Ekki get ég sagt að ég hafi hrifist
af fyrstu erlendu borginni sem
ég barði augum enda var Hull
með endemum óþrifaleg og
óásjáleg á þessum tíma.
Áður en ég hélt að heintan
hafði ég haft samband við Dr.
Croner og hafði hann þá ráðlagt
mér að kaupa það sem ég þyrfti
með í Englandi því strangari
skömmtunarreglur giltu unt
flestar vörur í Pýskalandi. Þeir
Guðntundur og Guðjón kontu
ntér í samband við Gvðing
nokkurn sem verslaði í Hull og
fullvrtu að bægt væri að gera góð
kaup hjá honum. Hjá þessum
Gyðingi fataði ég ntig upp og
keypti reyndar hjá honum ýmis-
legt fleira en föt og verður að
segjast að þessi viðskipti reynd-
ust hagstæð ekki síst vegna þess
að kaupmaðurinn gaf mér bæði
úr og koffort í kaupbæti.
Fyrstu kynni af Þýskalandi
Þegar ég hafði dvalið nokkra
daga í Hull útveguðu þeir Guð-
mundur og Guðjón mér far með
fraktdalli til Hamborgar. Mig
minnir að ég hafi ekki þurft að
borga fyrir farið með fraktaran-
um og munaði það mig tals-
verðu.
Ég var ósköp spenntur þegar
til Hamborgar kom en það
fyrsta sem ég veitti athygli þar
var hversu allt var snyrtilegt. Að
bera saman Hamborg og Hull
var eins og að bera saman dag
og nótt.
í Hamborg tók á móti mér
Björn Kristjánsson kaupmaður
og greiddi hann götu mína með
ýmsum hætti í fyrstu. Björn var
búsettur í Hamborg og var hann
helsta hjálparhella Islendinga
þar og reyndist íslenskum náms-
mönnum afar vel. Ég hélt strax
til Altona þegar til Þýskalands
var komið og leitaði uppi Gyð-
inginn sem Dr. Croner hafði út-
vegað mér herbergi hjá. Þegar
ég hafði komið mér fyrir hafði
ég samband við skólann og hóf
að skoða mig um í borginni.
Ekkert fór á milli mála að
heimskreppan mikla sem sett
hafði mark sitt á allan hinn vest-
ræna heint frá því um 1930 mót-
aði allt mannlíf í Þýskalandi. í
Hamborg mætti mér í reyndinni
eymdarástand og atvinnuleysið
herjaði sem aldrei fyrr. Á
hverju götuhorni mátti t. d. sjá
ungmenni sent ekkert höfðu fyr-
ir stafni og voru í vandræðum
með að finna tilgang í lífinu.
Einu sinni í viku mynduðust
langar biðraðir við skrifstofurn-
ar sent greiddu út atvinnuleysis-
bæturnar og glöggt mátti greina
að margir bjuggu við skort.
Árið áður en ég kom til
Þýskalands hafði Hitler og nas-
istaflokkur hans náð ölluni völd-
urn í santfélaginu. Auðvitað var
það kreppuástandið sem fyrst
og fremst orsakaði valdatöku
Hitlers enda boðaði hann skjóta
lausn á flestum helstu vanda-
málum þjóðarinnar. Og í sann-
leika sagt lét Hitler ekki sitja
við orðin tóm; urn það bil sex
mánuðum eftir að ég kom til
Þýskalands voru flestir búnir að
fá vinnu og óneitanlega fyllti
hinn nasíski áróðurog hin hraða
uppbygging sem þarna hófst
ntargan Þjóðverjann bjartsýni.
Styrjaldarundirbúningur hófst
strax af fullum krafti þó svo að
dult væri með það farið framan
af. Komið var upp sérstökum
vinnubúðum fyrir ungmenni og
þar voru kennd vinnubrögð og
góð og kurteisleg framkoma. Ég
varð vitni að því að vannærðir
og illa útlítandi unglingar færu
í vinnubúðirnar en komu svo til
baka vel aldir og í góðri líkam-
legri þjálfun. Samfara því að at-
vinnuástand og efnahagur fólks
breyttist til hins betra jókst hinn
nasíski áróður í samfélaginu stig
af stigi. Flokkurinn og ríkið
voru eitt og alls staðar fylgdust
flokksagentar með því sem á
seyði var. Segja má að menn
hafi hvergi getað um frjálst höf-
uð strokið.
Ekki voru allir á einu máli um
ágæti Hitlersstjórnarinnar og
þess þjóðskipulags sem hún
kom á í Þriðja ríkinu. Sumir
töldu að aðgerðirnar á sviði at-
vinnumála væru einungis
Frá Harnborg. Myndin er tekin um 1940.
skammgóður vermir og ýmsir
töldu sig greina styrjaldarstefnu
ntjög snemma. Aðrir voru hins
vegar hrifnæmirog heilluðust af
hinum nasíska áróðri. Menn
voru sælir með að fá atvinnu og
ánægðir með að vöruskömmtun
færi minnkandi. Meira að segja
æskulýðurinn skreytti sig með
hakakrossi og meðtók hið nas-
íska uppeldi og hjón hömuðust
við að eignast börn fyrir Hitler
enda fengu þau góðar greiðslur
fyrir. Með öllum þessum svipt-
ingum í þýsku samfélagi fylgdist
ég, óbreyttur bakarasonur frá
Eskifirði, og ekki var laust við
að ég væri heldur ringlaður og
ætti erfitt með að gera mér grein
fyrir orsökum og afleiðingum
hinna hröðu breytinga.
Reynslan úr bakaríinu
kom að góðum nctum
Eins og fyrr greinir hóf ég
nám í undirbúningsdeild tann-
smíðaskólans og eftir þriggja
mánaða skólavist þurfti ég að
gangast undir próf sem þurfti að
standast til að nefja hið eigin-
lega tannsmíðanám. Þetta próf
var margþætt og byggðist meðal
annars á verklegum þáttum.
Þegar kont að þeim hluta
prófsins sem skera átti úr um
verklagni og útsjónarsemi nem-
endanna fannst mér fyrst miklar
kröfurgerðar. Við þurftum t. d.
að beygja og sveigja vír eftir
fyrirmynd sem erfitt var að líkja
eftir og að því loknu fengurn við
afhent leirkennt efni og okkur
sagt að við mættum ráða hvað
við mótuðum úr því. Ég hnoð-
aði þetta leirkennda efni vel og
lengi og vissi ekki hvað í
ósköpunum ég ætti að búa til úr
því. Því lengur sem ég hnoðaði
því viðráðanlegra varð efnið en
jafnframt jukust áhyggjur mín-
ar því mér datt alls ekkert í hug
sem auðvelt væri að móta en
félagarnir unihverfis mig voru
allir byrjaðir að vinna að sínum
verkum. En allt í einu og ósjálf-
rátt fór ég að fletja leirinn út
eins og ég hafði árum saman
gert við deigið í bakaríinu á
Eskifirði og án umhugsunar bjó
ég þarna til myndarlega af-
mæliskringlu úr efninu.
Ég hafði byrjað að móta
kringluna löngu eftir að bekkj-
arfélagar mínir höfðu byrjað á
sínum stykkjum en áralöng
þjálfun í bakaríinu gerði það að
verkum að ég var búinn talsvert
á undan þeim. Kennarinn sem
fylgdist nteð þessum þætti prófs-
ins hét Bauntann og hann gat
ekki leynt undrunarsvipnum
þegar hann fylgdist með aðgerð-
um mínum. En þegar kringlan
var fullmótuð sótti hann aðra
kennara til að sýna þeint hvað
Jónsson frá íslandi hafði gert.
Ég tel að þessi kringlugerð
hafi í reyndinni tryggt að ég

NýlL^ Wt
r
Uppbyggingarstarfsemi Hitlersstjórnarinnar gerði það að verkum að áhrif kreppunnar hurfu í Pýska-
landi eins og dögg fyrir sólu. Á myndinni er Foringinn í hópi ungra aðdáenda.