Austurland - 23.12.1993, Qupperneq 22

22
JÓLIN 1993.
Elma Gudmundsdóttir
A slóðum Maya-indíána í Mexicó
Hitinn skall á okkur þegar við stigum út út flug-
vélinni í Cancun. Á leiðinni gegn um flugstöðina
reyndi ég að blaka blaði til að fá örlítinn svala en
handfarangur gerði mér erfitt um vik.
Úti var 35% stiga hiti og klukkan var tíu að
kvöldi en heima á Fróni var hún orðin fjögur að
nóttu. Þegar ég sá eldrauðhærðann fararstjórann sem
tók á móti okkur hugsaði ég „guð minn almáttugur
hvernig getur rauðhærður maður þolað þennan hita“.
En það var óvenju heitt þetta kvöld og flugþreyta og
tímamismunur gerði okkur öll ósköp vanmáttug.
En ég var komin til Mexicó, landsins sem ég
hafði lesið svo mikið um og látið mig dreyma um.
Lands Maya, Asteka, Tolteka og Inka og fleiri þjóð-
flokka sem áttu sér menningu og trúarbrögð sem
sveipuð eru enn í dag, dulúðugum ævintýraljóma.
Þrjú þúsund ára menning
Maya-indíánar eiga sér þrjú
þúsund ára menningarsögu en í
dag er einkum vitaö um tímabil-
iö frá árinu 445 til ársins 1200.
í heimsókn til Chichén Itzá eins
frægasta menningaseturs þeirra
verður nranni ljóst hvað
Mayarnir bjuggu yfir mikilli
þekkingu á stjörnufræöi og
byggingarlist svo eitthvað sé
nefnt.
Chichén Itzá var yfirgefinn af
einhverjum dularfullum ástæð-
um árið 1204 og lá staðurinn fal-
inn í frumskógum Jucatanskag-
ans til ársins 1904, en á sextándu
öld lágu fyrir óstaðfestar upplýs-
ingar um stórkostlegar forn-
minjar í frumskógum Jucatan.
Árið 1885 keypti bandarískur
maður Chichén Itzá af Spán-
verjum fyrir 75 dollara. í tæp-
lega 40 ár bjó hann á staðnum
oglétm. a. kafa í Fórnarbrunn-
inn sem þar er og þar fundust
bein, ýmsir rnunir úr gulli og
ógrynni af jadedjásnum, sem
hann gaf safni í Boston. Árum
saman reyndu Mexikanar að fá
munina til baka og hefur hluta
þeirra nú verið skilað.
Maya-indíánar bjuggu í
Mexicó, Belice, Guatemala,
Honduras og E1 Salvador eða á
yfir 400.000 ferkílómetra svæði
og er menning þeirra sú elsta
sem þekkist á regnskógasvæð-
inu.
Fyrir mér var það nánast eins
og helgiathöfn að koma til Chi-
chén Itzá og hygg ég að svo hafi
verið um fleiri. Við ókum frá
Cancun um 200 km til þessa
merkisstaðar sem um aldir hafði
legið falinn í frumskóginum,
sem er frekar lágvaxinn af frum-
skógi að vera en svo þéttur að
ógerningur er að komast um
hann. Því er talið að enn megi
finna þar merkilegar fornminjar
Maya-indíána.
Chichén Itzá
Það var heitt í Chichén Itzá
enda voru við þar um hádegis-
bil, heitasta tíma dagsins.
Kulkulán kastalinn, eða Hið
mikla musteri er stærsta og tign-
arlegasta byggingin, píramíti
helgaður Fiðruðu slöngunni,
blasir við sýn strax þegar komið
er inn á þetta afgirta svæði og
ég fyllist lotningu og undrun að
sjá þetta glæsilega mannvirki.
Píramítinn er hreint ótrúlegt
mannvirki byggður á mikilli
stærðfræðiþekkingu og koma
himintunglin þar mikið við
sögu. Á hverju vor- og haust-
jafndægri á sér stað á norðurhlið
píramítans ótrúlegt samspil
ljóss og skugga og er þá sem
risavaxinn snákur skríði niður
norðurhlið píramítans. Þúsund-
ir manna leggja leið sína til
Chichén Itzá á þessum tíma til
að vera vitni að þessum atburði.
Inni í píramítanum eru rang-
halar margir og gestum aðeins
leyft að fara inn í hluta þeirra.
Þar gefur að líta skreytingar
hinnar fyrri gerðar hans og
glæsilega höggmynd af sólguðn-
um og steinmynd af jagúar, sem
máluð hefur verið rauð. Hið
mikla musteri er 25 metrar á
hæð og 60 metrar á hverja hlið
og tröppur upp að musterinu á
efsta stallinum, á hverri hlið.
Hallinn er um 45 gráður og flest-
um finnst erfiðara að fara niður
en upp. Níutíu og einn trappa
er á hveri hhð og efsta trappan
sameinar þær allar svo samtals
eru þær 365 eða jafnmargar
dögunum í árinu.
Talið er að tímatal Mayjanna
hafi verið mun nákvæmara en
-V V
Hér má sjá að það er sem risavaxin slanga skríði niður tröppurnar á píramítanum.
Cenote Sagrato hylurinn heilagi.
tímatalið í dag og þeir fundu
upp núllið. Dagarnir í árinu
voru 365 en mánuðirnir 18 og
20 dagar í hverjum auk fimm
daga sem skiptust óreglulega á
mánuðina.
Mikil fórnargleði
Mikil fórnargleði einkenndi
líf Mayanna og að talið er sér-
staklega eftir að þeir blönduðust
Toltekum sem voru mjög her-
skáir og innleiddu siði sína með-
al Mayanna. Hinum almenna
borgara var talið trú um að
fórna þyrfti hreinum meyjum á
fimmtíu og tveggja ára fresti svo
heimurinn liði ekki undir lok.
Öll önnur tækifæri sem gáfust
notuðu þeir til fórnarathafna.
Mayarnir trúðu á endurholgun.
Að til væru þrettán himnaríki
og sjö helvíti og menn færðust
á milli þessara tilverustiga eftir
því hvernig þeir lifðu lífinu á
hverju tilverustigi.
Cenote Sagrado - Hylurinn
heilagi - er nokkurn veginn
hringlaga 65 metrar í þvermál
og um 20 metrar niður að skol-
grænu vatninu. Mayarnir trúðu
því að regnguðinn Noh-Och-
Yum-Chak lifði á botni
brunnsins. Á barmi brunnsins er
lítið byrgi þar sem fórnarlömbin
voru hreinsuð í gufubaði af öll-
um jarðneskum saur og síðan
voru þær, því oftast var um ung-
ar hreinar meyjar að ræða,
deyfðar með kópalreykelsi áður
en þeim var fleygt í brunninn.
Það var auðvelt að gefa
ímyndunaraflinu lausann taum-
inn á þessum skelfilega stað, 'en
mér gekk ilia að sannfæra sjálfa
mig um það að meyjarnar hafi
gengið til þessara fórnarathafna
af fúsum og frjálsum vilja, en
það var talinn hinn mesti heiður
að verða fyrir valinu. Úr brunn-
inum hafa fengist fjölmargir
skartgripir og líkamsleifar sem
sýna að sagnir um fórnirnar eru
sannar.
Frá fórnarbrunninum geng-
um við eftir einstigi gegnum
frumskóginn að íþróttaleik-
vanginum og áhrifin frá öllu sem
við höfðum séð og sumir nánast
upplifað, gerði það að verkum
að allt tal féll niður og hópurinn
liðaðist gegnum skóginn eins og
hann ætti von á öskrandi indí-
ána með alvæpni við næstu
beygju.
Þeir léku körfubolta
í Chichén Itzá
íþróttaleikvangurinn í Chi-
chén Itzá hefur varðveist ein-
staklega vel og því auðvelt'að
gera sér grein fyrir hvernig
leikurinn hefur farið fram og
eins sýna myndir höggnar í lang-
veggina meðfram vellinum gang
leiksins. Á einum stað er mynd
sem sýnir fyrirliða annars liðsins
afhöfða fyrirliða hins liðsins og
í dag er talið að það hafi verið
fyrirliði sigurliðsins sem missti
höfuðið. En í bók sem ég las
fyrir mörgum árum er sagt að
það hafi verið fyrirliði tapliðsins
sem missti höfuðið og einhvern-
veginn er ég miklu sáttari við þá
skýringu.
Völlurinn er ílangur níutíu
metra langur og áhorfendapall-
ar allt í kring. Hljómburður er
einstakur og heyra má venjulegt
samtal enda á milli. Þetta sann-
reyndum við á staðnum. Stein-
hringir hátt á langveggjunum,
með 45 cm gati, voru skotmörk-
in þar sem hinir smávöxnu May-
ar áttu að koma boltanum
gegnum. Til þessa hefur þurft
mikla leikni því talið er að May-
arnir hafi verið um einn og hálf-
ur metri á hæð en hæðin upp í
hringina er 7 - 8 metrar.