Austurland - 18.12.1985, Blaðsíða 30

28
JÓLIN 1985.
Tryggvi Ólafsson:
Minningabrot um Kjarval
Þessi grein birtist á dönsku í tímaritinu CRAS, tidskrift
for kunst og kultur, XLIII, 1985. Ögmundur Helgason
þýddi hana til birtingar í jólablaöi Austurlands.
Jóhannes S. Kjarval.
Ljósm. Kristján Magnússon.
Bátaskýlið nœr, hús Kjarvals fjœr. Ljósm. Karl Hjelm.
að það kom gráleitt lag á léreft-
ið. Því næst byrjaði hann að
teikna ofan í litinn með pensil-
skaftinu. Loks bætti hann við
öðrum daufum litum á stöku
stað. Hann reif stykki úr tusk-
unni, vafði því um hausinn á
óvenju slitnum pensli og nudd-
aði litablettina, svo að þeir máð-
ust næstum út. Þá tók hann
smærri pensla og hóf að mála,
strauk hröðum höndum smá
strik á myndflötinn. Hann
spurði, hvort mín yrði ekki
saknað heima í þessu hunda-
veðri. Þá skildi ég, að hann vildi
ekki láta trufla sig. Hann sagði,
að við gætum hist síðar í góðu
tómi. Á myndinni runnu himinn
og jörð næstum saman. Dag
einn málaði hann aðeins í hvít-
um og bláum litum. Ég man að
hann sagði, að andlit það sem
hann hefði séð daginn áður, í
snjófönn í eystri hluta Dyrfjalla,
virtist sér unglegra í dag.
Nýja húsið hafði mikið að-
dráttarafl, en erfiðara var að
gera sér grein fyrir annríki
málarans. Nokkrum sinnum
bauð hann góðan dag, en hafði
greinilega engan tíma aflögu. í
annan tíma var mér velkomið
að koma inn fyrir. Hann var
ávallt vingjarnlegur og í góðu
skapi og bauð mér gjarnan eitt-
hvað. Það var á hinn bóginn all-
misjafnt, hversu margt hann
hafði að bjóða. Ég undraðist
hversu fábreytt fæða hans var.
Bændurnir í nágrenninu voru
málkunningjar Kjarvals. Hon-
um var oft boðið í lambasteik á
sunnudögum, en hann afþakk-
aði ætíð og kvaðst leiður yfir að
geta ekki þegið boðið. Auk þess
hefði hann nóg að borða. Einu
sinni dró hann höndina upp úr
vasanum þessu til sönnunar og
var þá með klístraðar sveskjur
í lófanum. Hann hafði fengið
þær sendar; þessa afbragðs-
fæðu, sem komin var allt frá
Kaliforníu. Öðru sinni benti
hann í átt að læknum, þar sem
hann féll í smáfossi niður af
kletti. „Vinur minn, kaupmað-
urinn á Reyðarfirði, sendi mér
saltfisk með mánudagsbílnum,"
sagði hann, „sem liggur þarna í
bleyti." Hann hafði hlaðið litla
stíflu í lækjarfarveginn og gat
því útvatnað fiskinn eftir
þörfum. Þriðja sinnið bar hann
því, við, að hann hefði fengið
sendan fullan poka af hollensk-
um kartöflum, sem væru enn
betri en þær íslensku. í það sinn
Hreimsstaðir, Beinageitarfjall í baksýn.
borðaði hann eingöngu kartöfl-
ur á meðan þær entust.
Eldavélin var eini hitagjafinn
í húsinu. Hún var af þeirri gerð,
sem fólk kallaði olíumaskfnu,
þ. e. var með olíufýringu. Það
var því mikil olíulykt í húsinu,
einkum ef kalt var í veðri. Þar
sem hann hafði ekki annað elds-
neyti, • varð hann fljótt uppi-
skroppa. A. m. k. sást hann oft
rölta í átt að Ketilsstöðum,
Ljósm. Karl Hjelm.
beinn í baki, með dunk í annarri
hendi en sendibréf í hinni.
Einu sinni áttum við Gunn-
laugur bóndi leið framhjá húsi
hans um hábjarta sumarnótt.
Kjarval var úti og hafði stillt
upp þrem trönum og málaði til
skiptis myndir á þeim öllum.
Hann sönglaði einhvern lagstúf
og reykti stóran vindil. Skip-
stjóri á Esjunni hafði sent hon-
um kassa af Havanavindlum. £>
Á þessu ári eru liðin 100 ár
frá fæðingu Jóhannesar S.
Kjarvals. Á 6. áratugnum
dvaldist hann oft sumarlangt á
bemskuslóðum sínum á Austur-
landi og málaði.
Ég var í sveit á þessum árum.
Þegar skóla lauk í maí 1950*,
hélt ég að Tjarnarlandi á Úthér-
aði, til hjónanna Gunnlaugs
Gunnþórssonar og Sigríðar
Hrólfsdóttur. Þá stóð sauðburð-
ur sem hæst og fyrstu vikurnar
fóru í að skeina lömb eða annað
stúss af því tagi. Vordagarnir
vom langir og kaldir.
Húsfreyja sagði, að þegar
hreindýrin hyrfu úr byggð og
stefndu til jökla, þá liði ekki á
löngu þar til Kjarval kæmi. í
nokkur ár hafði hann búið í
tjaldi í landareign Ketilsstaða,
sem er næsti bær.
Einn góðan veðurdag sást
hvar stór vörubíll silaðist eftir
þjóðveginum. Á pallinum voru
Verkefni mitt var m. a. að
moka flórinn, reka beljurnar og
fara með póst að Ketilsstöðum.
Frá þjóðveginum hafði enn ekki
verið lagður vegur heim að
Tjarnarlandi, svo þann spöl
vom aðdrættir á hestum. Klár-
arnir létu sig gjaman hverfa á
nóttunni, svo að það gat tekið
mestan hluta dagsins að finna
þá í jafn leitóttum holta- og
hæðardrögum og eru á þessu
svæði.
Á slíku róli úti í náttúrunni
var mikil freisting að stansa í
nokkurri fjarlægð frá hinum
stórkostlega málara og horfa á
hann að starfi. Hann málaði á
öllum tímum sólarhringsins,
hvort heldur var þoka eða regn
eða björt sumarnótt; síður í
sterku sólskini. Ef það rigndi í
marga daga, hvarf hann
sjónum, og bændunum fannst
hann væri ansi duglegur að sofa.
Þá var eins og eitthvað vantaði.
Húsið sem Kjarval bjó í við Selfljót, þar sem hann málaði oft á
sumrin. Ljósm. Karl Hjelm.
húsflekar, lausatimbur og ann-
að byggingarefni. Nú reis á
skammri stundu lítið hús eða
skúr, er vakti sérstakan áhuga á
að heimsækja málarann.
Kjarval fæddist í Meðallandi,
en sleit barnsskónum hjá frænda
sínum, Jóhannesi Jónssyni, í
Geitavík í Borgarfirði, handan
hinna hrikalegu Dyrfjalla, er
hann notaði hér sem myndefni.
Á þessum slóðum getur orðið
hvað mest sumarblíða á öllu
landinu; dögum saman sólskin
og stillilogn, þótt ísköld haf-
þoka grúfi yfir fjörðunum.
Þarna höfðu bændur aðalfram-
færi af sauðfjárbúskap, en kýr
voru aðeins hafðar til að mjólka
heimilinu; þá voru fáeinir brúk-
unarhestar á hverjum bæ.
* Samkvæmt tilmælum frá höfundi,
hefur ártalinu verið breytt úr 1951
í 1950 frá frumprentun.
En það var jafnframt hughreyst-
ing, að hann birtist brátt á ný.
Nokkrum sinnum lá hann og
svaf í miðdegissólinni með
barðastóran hatt yfir andlitinu;
alveg eins og ég hafði séð í
Norðfjarðarbíó.
Stundum reis hann hægt á fæt-
ur og gekk í hring, eins og hann
væri að bíða eftir einhverjum.
Þessu næst hóf hann að teikna
eða mála með koli eða tússlit.
Kjarval málaði í öllum
veðrum. í sólskini var hann
snöggklæddur eða í málara-
sloppnum og þá jafnan fáklædd-
ur undir. Þegar rigndi var hann
í regnkápu með stóra hattinn. í
hvassviðri notaði hann þvingu
til að festa myndrammann við
þrífótinn. Ég sá hann taka olíu-
flösku, gegnvæta tusku og
smyrja á myndflötinn. Klútur-
inn var ekki alveg hreinn, svo