Eining - 01.01.1959, Síða 4

4
E I NING
t
AFMÆLISRÆÐA
Ólafs Þ. Kristjánssonar, skólastjóra
gerra forseti íslands, virðulega
forsetafrú, herra biskup, virðu-
lega biskupsfrú, bróðir stór-
templar, og aðrir samkomugestir.
Svo sem yður er öllum kunnugt, er
þessi samkoma hér í kvöld haldinn til
þess að minnast 75 ára afmælis góð-
templarareglunnar hér á landi. I dag
eru liðnir nákvæmlega þrír aldarfjórð-
ungar síðan fyrsta G. T.— stúkan var
stdfnuð hér á landi, stúkan ísafold á
Akureyri.
Góðtemplarareglan var stofnuð í New
York-ríki í Bandaríkjum Norður-
Ameriku árið 1851. Hreyfingin barst
þaðan til Evrópu, og var fyrsta stúkan
í þeirri heimsálfu stofnuð í Englandi 17
árum síðar, 1868. Þegar 16 ár voru
liðin þar frá, var fyrsta stúkan stofnuð
á íslandi.
Bindindisfélög voru eldri en þetta,
félög, sem stofnuð voru til þess að
bjarga félagsmönnum frá drykkjuskap
og jafnframt til þess áð auka almenna
bindindissemi.
Elzta bindindisfélag, sem vitað er
um, var stofnað í New York-ríki 1808,
fyrir hálfri annarri öld.
Það er sennilega engin tilviljun, að
fyrstu bindindissamtökin voru mynduð
í Bandaríkjunum, Þar var þá nýtt ríki
í sköpun (sjálfstæðisyfirlýsingin gerð
1776, eins og kunnugt er). Þar voru
menn því ekki eins haldnir af gömlum
fordómum og í Evrópu, ekki eins blind-
aðir af vana. Þar voru menn að leita að
nýjum leiðum til aukinnar farsældar.
Þetta bindindisfélag staríaði í 14 ár.
Árið 1813 var stofnað hófsemdar-
leg mynd í heiði hins forn-norræna
heims.
Ég sé konu forkunnar fríða. Armar
lýstu, en af þaðan allt loft og lögur. Hún
stendur hjá þeim, sem liggur ósjálf-
bjargaoghúnann.Húnheldurhátt á lofti
mundlaug yfir höfði honum og vamar
því að drjúpi í andlit honum eitur frá
snáki, er hangir þar uppi. Hún leggur
fram allan þrótt sinn, en getur þó ekki
til fulls stöðvað áhrif eitursins og sér þá
þann, sem hún ann, afmyndast í kvala-
teygjum. Þrátt fyrir það gefst hún ekki
upp. Það mun hún aldrei gera, heldur
stendur örugg á verðinum, ,,unz veröld
ferst og slokknar sól.“
Svo er hugsjón reglunnar. Hún er
runnin frá mannást hennar. Hún þolir
það ekki, að mennirnir verði áfengis-
eitrinu að bráð. Hún heldur myndlaug-
ixmi á lofti yfir mannkyninu. En þróttur-
félag í Boston. — ekki bindindisfélag,
heldur hófsemdarfélag. Félagsmenn
áttu eigi aðeins að vera sjálfir hófsamir,
heldur áttu þeir einnig að breiða út
hófsemi og siðgæði.
I grein, sem birtist í Fjölni 1844,
er sagt frá þessu félagi og þess getið,
að félagsmennirnir hafi fylgt þessari
fyrirætlun dyggilega. Margir þeirra hafi
verið mikils metnir menn og þess vegna
tekið mark á orðum þeirra. Þeir söfn-
uðu dæmum um skaðsemi ofdrykkju.
Prestarnir prédikuðu um það í stólnum
og lýstu ljótleik ofdrykkjunnar og
fegurð hófseminnar, og gengu auk þess
á undan öðrum með breytni sinni.
Læknar gerðu sér far um að útrýma
þeirri villutrú, að áfengi væri gott og
nauðsynlegt lyf. ,,En“ — segir í Fjölnis-
greininni — „árangurinn af öllum til-
raunum þeirra varð næsta Iítill. Að vísu
Ölafur Þ. Kristjánsson
flytur rϚuna.
inn er ekki nógur til þess að bægja
algerlega burt einhverjum ógurlegustu
þjáningunum á jörðu. Þó mun reglan
aldrei gefast upp og fyrir Guðs náð að
lokum ná fullum sigri.
Ég veit ekki, hvort þér hafið gefið
nákvæmar gætur sólarlaginu þessa
heiðskíru og fögru vetrardaga. Það er
sem sólin renni sér upp Keilinn og
niður aftur, og hann stendur allur í
geislaljóma líkt og eldfjall. Svona fer
það. Fjallið sem áður skyggði á sólina,
endurvarpar nú geisladýrð hennar, Er
ekki þetta mynd hins fullkomna sigurs?
Jafnvel það, sem örðugast var, verður
líka til þess að auka hann.
Þjóðkirkja Islands biður blessunar
Guðs góðtemplarareglunni um komandi
ár og aldir, og öllum börnum hennar,
ungum og gömlum. Guð leiði hana á
sigurbraut. Á. G.
snerust margir drykkjumenn frá of-
drykkju við fortölur þeirra, en þegar
minnst varði, voru eins margir af þeim,
er áður höfðu drukkið hóflega, orðnir
drykkjumenn í stað hinna, og hóf-
semdarvinimir höfðu starfað hartnær
til ónýtis í 13 ár, er þeir sáu, að regla
sú, er þeir höfðu gert að grundvelli til-
rauna sinna, var það, er varnaði þeim
sigursins, og að þeir tóku aðeins angana
af illgresinu, en skildu eftir ræturnar.
Nú létu þeir ekki heldur lengi bíða að
leiðrétta yfirsjón sína, og höfðu fund
með sér í Boston í janúar 1826 og gerðu
það að grundvallarreglu sinni, að þeir
skyldu ekki bergja á neinum áfengum
drykk, nema í sjúkdómum að læknis
ráði.‘
Þannig stofnuðu þeir bindindisfélag
í stað hófsemdarfélags, Bindindisfélag
Vesturheimsmanna. Það náði skjótt
mikilli útbreiðslu og starfaði í mörgum
deildum. Gætti áhrifa þess mjög í
öðrum löndum. Það var fyrir áhrif frá
því, að íslenzkir stúdentar í Kaup-
mannahöfn stofnuðu með sér bindindis-
félag árið 1843, en Fjölnisgreinin 1844
var aftur ávöxtur af stofnun þess félags.
Bindindisfélög vom einnig stofnuð á
ýmsum stöðum hér á landi. Þau entust
misjafnlega: sum stutt, en önnur lengur.
011 höfðu þau nokkur áhrif, sum all-
mikil. En góðtemplarareglan er eina
bindindisfélagið sem varanlegt hefur
orðið.
Forgöngu um stofnun góðtemplara-
stúku hér á landi hafði norskur skósmið-
ur, Ole Lied frá Álasundi, búsettur með
fjölskyldu sína á Akureyri. Stúka hafði
fyrst verið stofnuð í Noregi 1876, þrem
ámm síðar (1879) í Svíþjóð og einu
ári síðar (1880) í Danmörku.
Ole Lied hafði gerzt templar í Noregi
og fengið umboð stórtemplars í Noregi
til þess að stofna stúku á Islandi. Aðal-
stuðningsmaður hans við stofnun stúk-
unnar var Friðbjörn Steinsson bóksali
á Akureyri, en hann var þekktur að
bindindisáhuga og bindindisstöríum.
Fyrsta stúkan var stofnuð í húsi Frið-
bjamar á Akureyri 10. jan. 1884 með
12 mönnum, og vom þrír þeirra Norð-
menn. Fleiri bættust skjótt í hópinn.
Hinn 27. janúar, eftir 17 daga, gengu
tvær konur í stúkuna, hinar fyrstu.
Nafn stúkunnar, ísafold, er eins
konar yfirlýsing um stefnu hennar.
Henni var ætlað að vera þjóðleg, störf
hennar áttu að vera Islendingum til
heilla. En jafnframt var félagsskapurinn
alþjóðlegur. Siðareglur stúkunnar vom
hinar sömu hér og annars staðar.
Gmndvöllurinn var hvarvetna hinn
sami: kristilegur gmndvöllur, jafnrétti
og bræðralag. Þar var full virðing borin
fyrir einstaklingnum, en jafnframt stefnt
að félagslegum þroska hans.
Stúkunum fjölgaði fljótlega, fyrst
norðanlands, síðan vestanlands og loks
*
4
*
t