Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2003, Síða 13

11
Breytingar á frumlagsfalli í íslensku
Efnisskipan greinarinnar er sem hér segir. í 2. kafla verða rædd
ýmis hugtök og fræðilegar hugmyndir sem tengjast frumlagsfalli í ís-
lensku og fallmörkun almennt. Þar er fjallað um skiptingu falls í form-
gerðarfall og orðasafnsfall og skiptingu orðasafnsfalls í reglufall og
furðufall. Einnig er rætt um breytingar á frumlagsfalli í íslensku og
hugsanlegar orsakir þeirra. í 3. kafla er sagt frá framkvæmd og tilhög-
un könnunarinnar og rætt um þá aðferðafræði sem notuð var. 14. kafla
eru niðurstöður könnunarinnar kynntar, bæði að því er varðar einstaka
sagnílokka og félagslega þætti. Niðurstöðumar em bomar saman við
niðurstöður úr könnun Ástu Svavarsdóttur (1982) í 5. kafla. Greininni
lýkur með niðurlagi í 6. kafla.
2. Frumlagsfall í íslensku
Formgerðarfall og orðasafnsfall
Falli á nafnliðum í íslensku má skipta í formgerðarfall og orðasafns-
fall.5 Dæmi um formgerðarfall era sýnd í (12):
(12)a. Sveinn (nf.) keypti hestinn (þf.).
b. Hesturinn (nf.) var keyptur.
Formgerðarfall á nafnliðum er í samræmi við almennar setningafræði-
legar reglur sem kveða á um að fmmlög séu í nefnifalli en andlög í
þolfalli. Nefnifall er jafnframt langalgengasta fallið á ífumlögum í ís-
lensku og þolfall er algengasta fallið á andlögum.6 Þar sem formgerð-
^rfall ræðst af setningarlegu hlutverki nafnliðarins (þ.e. hvort hann er
frumlag, andlag eða óbeint andlag) koma fram víxl á þolfallsandlagi í
germynd og samsvarandi nefnifallsframlagi í þolmynd eins og í dæm-
unum í (12). Andlagið í (12a), hestinn, fær þolfall samkvæmt setn-
ingafræðilegu reglunni um þolfall á andlögum og frumlagið í (12b),
hesturinn, fær nefnifall í samræmi við setningafræðilegu regluna um
nefnifall á framlögum.
5 Þessi skipting er víða rædd í skrifum um fallmörkun í íslensku (sjá t.d. Zaenen,
Maling og Thráinsson 1985 og Halldór Armann Sigurðsson 1989).
6 Ýmsar upplýsingar um tíðni einstakra falla miðað við setningahlutverk í ís-
lensku er að ftnna hjá Jóhönnu Barðdal 2001.