Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2003, Side 14

12 Jóhannes Gísli Jónsson og Þórhallur Eyþórsson
Á hinn bóginn eru ekki nein fallavíxl í germynd og þolmynd ef
nafnliður er í orðasafnsfalli þar sem það er óháð hlutverki nafnliðar-
ins í setningunni. Þetta má sjá í eftirfarandi dæmum:
(13) a. Ég (nf.) henti þessu (þgf.) í ruslið.
b. Þessu (þgf.) var hent í ruslið.
(14) a. Bömin (nf.) söknuðu kennarans (ef.).
Yip, Maling og Jackendoff (1987) hafa fært rök fyrir því að orðasafns-
falli í íslensku megi skipta í tvennt: furðufall (e. quirky case) sem er
algerlega ófyrirsegjanlegt og reglufall (e. thematic case) sem er fyrir-
segjanlegt út frá merkingarhlutverki og er því reglulegt. Sem dæmi
um reglufall má nefna að óbeint andlag sem táknar viðtakanda (e.
recipient) er alltaf í þágufalli:
(15) a. Hann gaf systur sinni þessa bók.
b. Ég lofaði honum engu.
c. Við óskum ykkur velfamaðar.
Þágufallið í (15) er reglufall þar sem það er fullkomlega fyrirsegjan-
legt út frá merkingarhlutverki nafnliðarins. Til em sagnir sem taka
óbeint andlag í þolfalli (leyna e-n e-u og biðja e-n e-s) en slíkt andlag
er aldrei viðtakandi (sjá Jóhannes Gísla Jónsson 2000).7
Gott dæmi um furðufall er eignarfall á andlögum sagna (t.d. sakna
e-s, freista e-s, gœta e-s, minnast e-s) því það er ekkert í merkingu
slíkra sagna sem kveður á um að andlagið eigi að vera í eignarfalli.
Sögnin krefjast hefur t.d. mjög svipaða merkingu og heimta en samt
stýrir krefjast eignarfalli en heimta þolfalli. Málnotandinn verður því
að læra utan að hvaða sagnir stýra eignarfalli á andlagi.
Munurinn á furðufalli og reglufalli kemur líka fram á frumlögum.
Þannig hefur Jóhannes Gísli Jónsson (1997-98, 2003) leitt rök að því
að þágufall á frumlagi sé reglufall ef frumlagið er skynjandi (16a) eða
viðtakandi (16b):8
7 Eins og Maling hefur fjallað um (2002) eru ýmis dæmi um að þágufall á beinu
andlagi sé reglufall (sjá einnig Svenonius 2002).
8 Jóhannes Gísli Jónsson notar reyndar hugtakið mark (e. goal) í þessu sambandi