Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2003, Page 48

46
Katrín Axelsdóttir
Mynd 1: Skeið þriggja breytinga á fomafninu sjá skv. eldri athugunum
1150 1200 1300 1400 1500 1600
1 sjá —» þessi ------------------------------
2 þess—» þessar- ------------------
3 þenna —> þennan ------------
Brotnu línumar ná frá þeim tíma þegar breytingar verður fyrst vart og
þar til henni virðist lokið, þ.e. þegar dæmi um eldri myndir finnast
ekki í rituðum heimildum. Að sjálfsögðu er ekki alveg ljóst hvar hver
lína á að byija og hvar hún á að enda. Breyting kann að hafa hafíst
töluvert áður en elstu dæma verður vart. Breyting hefur einnig getað
mnnið sitt skeið einhvers staðar (í tilteknum hópum eða landshlutum)
áður eða eftir að yngstu dæmi komust á blað. Hvað sem því líður sýnir
mynd 1 u.þ.b. þau breytingaskeið sem ráða má af eldri rannsóknum.
Rétt er að taka fram að örin (—») merkir ekki að ein mynd hafi
breyst í aðra, heldur að ein mynd hafi tekið við af annarri.10
4. Breytingar á beygingu sjá
Nú verður skýrt frá eigin athugunum á beygingu sjá og niðurstöður
bomar saman við eldri athuganir. Einkum em til umræðu þær breyt-
ingar sem á mynd 1 bám númerin 1 og 2 en þær breytingar hafa e.t.v.
tengst, eins og síðar verður vikið að (5.2). Sjónum verður mjög beint
að tíðni einstakra orðmynda en frekar lítið fór fyrir slíku í eldri athug-
unum.
Fyrst verður rætt um fornu myndimar þvísa og þeima sem aðeins
em leifar af í íslensku (4.1). Því næst verða ræddar breytingar 1 og 2
(4.2 og 4.3). Síðan verður íjallað um breytingu 3 (4.4) og loks um eina
breytingu til viðbótar, breytingu 4, sem hingað til hefur lítið sem ekk-
ert verið fjallað um, enda er hún mun yngri en hinar breytingamar á
beygingu sjá (4.5).
Aður en lengra er haldið er rétt að slá nokkra vamagla: Athuganir
á máli þessa tíma em erfiðar viðfangs. Tímasetningar rita em oft mjög
10 Skaftlaus ör, sem bregður fyrir á ýmsum öðrum stöðum í greininni, táknar aft-
ur á móti hljóðbreytingu.