Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2003, Side 63

61
Saga ábendingarfomafnsins sjá
Mynd 2: Skeið breytinga á fomafninu sjá
1200 1300 1400 1500 1600 1700 1800 1900 2000
Hvarf þvísa ?------------
'a sjá —> þessi -------------?
1 b sjá —» þessi -----------------?
2 þess- —> þessar- ----------
3 þenna —> þennan ---------
^ />erra —» þettað
Óvíst er hvenær myndin þvísa byrjaði að víkja fyrir þessu. Það hefur
a-m.k. verið fyrir tíma elstu íslensku handritanna, og á myndinni er því
sett spumingarmerki við upphaf hvarfsins. Þvísa er orðin sjaldséð
mynd þegar á 13. öld.
Breyting la hefur hafist einhvem tíma á 13. öld, en nákvæmari
tímasetning er óviss. Upphafstími breytingar lb er einnig 13. öldin, og
hún hefur líklega hafist skömmu síðar en breyting la. Ekki er alveg
Ijóst hvenær breytingar la og b hafa mnnið sitt skeið, en la er þó mjög
langt á veg komin í Guðmundar sögu biskups frá um 1350 og lb litlu
skemmra.
Breyting 2 hefur hafist á 13. öld, en nokkm seinna en breytingar la
°g lb. Breytingunni er lokið á fyrri hluta 16. aldar, hugsanlega fyrr.
Breyting 3 hófst líklega á 15. öld (sjá 3.2) og henni var e.t.v. lokið
um 1600.
Breyting 4 hófst kannski um miðja 17. öld. Nýja myndin hefur ekki
enn náð yfirhöndinni og óvíst er að hún sigri nokkum tíma.
5. Ástæður breytinganna á beygingu sjá
Hér verða raktar eldri skýringar og reynt að leita frekari skýringa á
breytingunum sem urðu á beygingu fomafnsins sjá. Efnisskipan er
hliðstæð við efnisskipan í 4; fyrst er rætt umþvísa ogþeima (5.1), síð-
an um breytingar 1 og 2 (5.2) og að lokum um breytingar 3 og 4 (5.3).
5-7 Afhverju hurfu þvísa og þeima?
Eins og minnst var á í 2 var óbreytanleg ögn aftan við beygt orð sjald-
gæft fyrirbæri. Því-sa og þeim-a hafa því verið frekar einangraðar