Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2003, Page 82

80 Margrét Jónsdóttir
með leigja og merkingarlega skyldum sögnum gegna þeim. í fjórða
kafla er sjónum beint að sögnunum lána og erfa. Sýnd eru dæmi um
það sem kalla má nýja merkingu og þar með nýja setningagerð sem
tengist þeim merkingarhlutverkum sem hér hafa verið nefnd. í fimmta
kafla er rætt um endurtúlkun: Leitað er skýringa á því hvernig þær
merkingarbreytingar geta orðið sem leiða til þess að ein og sama sögn-
in getur tekið með sér frumlag sem gegnir þessum mismunandi merk-
ingarhlutverkum og hvemig það tengist mismunandi setningarlegu
umhverfi. Færð eru rök að því að breytingin verði því aðeins að til-
teknum setninga- og merkingarfræðilegum skilyrðum sé fullnægt. I
sjötta og síðasta kafla em örstutt lokaorð.
2. Um sögnina leigja
Sögnin leigja tekur tvö andlög. Rökliðimir em því þrír, einn í fmm-
lagssæti og tveir andlagsrökliðir. Sögnin samsvarar því þrírúmri um-
sögn.3 I merkingarlegum skilningi getur fmmlagið verið af tvennum
toga eins og sjá mátti í (1) — dæmin em endurtekin hér með frekari
skýringum til að sýna merkingarleg og setningarleg hlutverk röklið-
anna:
(2)a. Jón leigði Birni íbúðina.
gerandi mark þema
frumlag ób.andlag andlag
b. Björn leigði íbúðina af Jóni.
mark4 þema upptök
frumlag andlag
í fyrri setningunni er nefnifallsliðurinn Jón gerandi og gegnir hlut-
verki setningafræðilegs fmmlags. í seinni setningunni er enginn ger-
3 Um þrírúmar umsagnir má lesa hjá Höskuldi Þráinssyni (1999:145).
4 Enda þótt frumlagið sé hér greint sem mark er í sumum tilvikum hægt að hugsa
sér frumlagið sem geranda, enda má þá auðveldlega bæta tilgangslið við setninguna,
eins og oft er þegar gerandi kemur við sögu:
(i) Bjöm leigði íbúðina af Jóni til að bjarga málunum.
Hér merkir leigja þá ‘taka á leigu’.