Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2003, Page 84

82
Margrét Jónsdóttir
setningafræðilegu hlutverkum þau tengjast. Oft er gert ráð fyrir að
stigveldið sé á þessa leið:8
(3) gerandi > reynandi > mark/upptök/staður > þema
Þetta ber að túlka svo að sá rökliður sem gegnir hæsta merkingarhlut-
verkinu tekur að sér frumlagshlutverkið í setningunni. Það merkir að
séu gerandi, mark og þema í sömu setningunni tekur gerandinn að sér
hlutverk frumlagsins en séu til dæmis bara mark og þema fyrir hendi
verður það markið en ekki þemað sem tekur að sér frumlagshlutverk-
ið. Dæmin í (2) sýna þetta. í (2a) er gerandi fyrir hendi og hann gegn-
ir hlutverki frumlags en í (2b) er enginn gerandi og þá verður það
markið sem sest í frumlagssætið.
3. Nánar um frumlagsrökliði með leigja og merkingarlega skyld-
um sögnum
3.1 Gerandi sem frumlag
Sögnin leigja er merkingarlega skyld sögnum eins og færa, gefa,
selja, senda og úthluta svo að örfá dæmi séu nefnd. Sagnimar fœra,
gefa og selja tilheyra hópi sagna sem Kristín M. Jóhannsdóttir
(1996:20-21 [í viðauka]) kallar gjafasagnir og þær eru undirflokk-
ur sagna breyttrar eignaraðildar (e. verbs ofchange of possession)
hjá Levin (1993:138). Sögina úthluta telur Kristín (bls. 21 [í við-
auka]) til millifærslusagna en það er líka undirflokkur sagna
breyttrar eignaraðildar. Sögnina senda flokkar hún (bls. 16 [í við-
auka]) hins vegar með sendisögnum sem er undirflokkur sagna
sendingar og burðar. Merkingarleg tengsl milli sagnanna em mik-
il og setningafræðileg hegðun er um margt lík. Það á þó aðeins við
taki sagnimar með sér tvö andlög eins og gefa gerir (venjulega) en
ekki andlag og forsetningarlið eins og senda og úthluta geta gert.
Með þeim sögnum getur markið (viðtakandinn) staðið í þágufalli og
gegnt hlutverki óbeins andlags (það stendur þá á undan beina and-
8 Sjá t.d. Grimshaw (1990:8) sem segir raunar í athugasemdum (bls. 175) að menn
séu alls ekki á eitt sáttir um röðina.