Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2003, Side 93

91
Mark eða gerandi
rakið hefur verið. Merkingarlega eiga þær það sameiginlegt, m.a.
^eð sögninni leigja, að menn skiptast á því sem andlagsþemað lýsir.
I merkingunni sem leiðir af sér þessi skipti er fólginn grunnur
akveðinnar tvíræðni og verður til þess að endurtúlkun á sér stað;
er>durtúlkunin birtist í því að farið er að nota þessar sagnir með
frumlagi sem er ýmist gerandi eða mark þótt áður hafi aðeins annar
kosturinn verið nýttur. Um þessa endurtúlkun verður fjallað nánar í
næsta kafla.25
Öreyting á rökliðum
Hér á undan var þess getið að endurtúlkun rökliða væri ástæða þess að
Sagnir eins og lána og erfa hefðu aukist að merkingarhlutverkum.
Með því er átt við að frumlag einnar og sömu sagnarinnar getur verið
af tvennum toga en þó því aðeins að uppfylltum ákveðnum setninga-
fræðilegum skilyrðum. Um ástæður þessa verður rætt hér á eftir. Fyrst
verður þó hugað að endurtúlkun rökliða.
Um endurtúlkun rökliða og hlutverkþeirra
Hvað merkir endurtúlkun? Almenna skýringin er sú að það sem fyrir
er sé túlkað upp á nýtt. Um formgerðarlega endurtúlkun segir Croft
(2000:243):
25
Það tvíþætta setningarhlutverk sem rökliðir þessara sagna geta haft og hér hef-
ar verið lýst hefur líka áhrif á sagnleidd nafnorð. Það má sjá í hegðun nafnorðanna
e‘ga og lán, svo og íbúðarleiga og bókarlán þar sem beina andlagið, þ.e. þemað, er
”'nnlimað“ (e. incorporated) í sagnleidda nafnorðið:
0) a- Leiga Gísla á íbúðinni var á sanngjömu verði.
b. Ibúðarleiga Gísla var á sanngjömu verði.
di)a. Lán Eiríks á bókinni var hið besta mál.
b. Bókarlán Eiríks var hið besta mál.
Hér vakna spumingar um merkingarlega stöðu eignarfallseinkunnarinnar í setn-
’Hgunum, þ.e. hvort Gísli og Eiríkur jafngildi geranda eða marki: Tekur Gísli íbúðina
a le>gu í (i) eða leigir hann hana út? f fyrra tilvikinu samsvarar eignarfallseinkunnin
marki-1 því síðara geranda. í (ii) er spumingin sú hvort Eiríkur lánar einhveijum bók-
>na (og samsvarar þá geranda) eða fær hana að láni (samsvarar þá marki). Að mati
undar liggur þetta ekki ljóst fyrir, þ.e. setningamar em tvíræðar að þessu leyti. Sjá
annars umræðu um skylda hluti hjá Maling (2001:451).