Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2003, Side 94

92
Margrét Jónsdóttir
(17) structural reanalysis: the assignment of a new syntactic structure
to an existing construction
Þetta merkir að til verður ný setningagerð á grundvelli annarrar sem
fyrir er. En þá getur tvennt gerst: Annars vegar getur eldri gerðin horf-
ið (og það er e.t.v. líklegast). Hins vegar geta orðið til tvær setninga-
gerðir hlið við hlið, sú eldri og sú yngri.
Við endurtúlkun af því tagi sem hér er til umræðu skiptir staða
valfrjálsra rökliða andspænis skyldubundnum rökliðum mestu máli.
Óbeint andlag er oft valfrjáls rökliður, þ.e. því má sleppa. Svipað er
að segja um rökliði sem koma fram í formi forsetningarliða. Þetta
má sjá af dæmunum í (18). I því fyrra má sleppa óbeina andlaginu
(sem er innan sviga) — setningin er eftir sem áður fullgild. Úr síð-
ari setningunni má sleppa forsetningarliðnum eins og sýnt er með
svigunum:
(18) a. Jón leigði (Bimi) íbúðina.
b. Bjöm leigði íbúðina (af Jóni).
Þótt báðar gerðimar séu fullgildar er þó sá munur á að með valfrjálsu
rökliðunum em þær einræðar en að þeim slepptum verður hugsanlegt
að túlka hvora um sig á tvo vegu. Ef óbeina andlagið er haft með í
(18a) er ljóst að það hlýtur að vera mark og frumlagið hlýtur þá að
vera gerandi. En ef ekkert óbeint andlag er til staðar getur fmmlagið
annaðhvort verið gerandi eins og áður eða þá að það getur verið mark
og þá er enginn gerandi í setningunni (sbr. umræðuna í 2 og 3). Svip-
að er að segja um (18b): Ef forsetningarliðurinn er með þá táknar hann
upptök og í því tilviki er fmmlagið ótvírætt mark (sbr. einnig 2. og 3.
kafla). En ef enginn forsetningarliður er til staðar verður óljóst hvort
fmmlagið er eftir sem áður mark (og forsetningarliðurinn þá undan-
skilinn — það er ekki tekið fram af hverjum Bjöm leigði íbúðina) eða
hvort hann ber að túlka sem geranda (og þá væri forsetningarliðnum
ofaukið eins og lýst er í 2. og 3. kafla).
Nú má skoða sögnina lána í þessu ljósi. Ef þrír rökliðir em í setn-
ingunni er merkingin ljós. Sé gert ráð fyrir því að setningagerðin lána
e-m e-ð sé eldri lítur dæmið út á þessa leið: