Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2003, Side 145

Sigfús Blöndal sem kennslubókarhöfundur
143
orðasambönd eins og vera að + nh. og vera búinn að + nh og sýndar
samsvaranir í ensku og dönsku þar sem það á við. Þar mátti þó leita
í smiðju Jakobs Jóh. Smára (1920:181-182) eða Valtýs Guðmunds-
sonar (1922:171). Á hinn bóginn má geta þess að í sumum kennslu-
bókum fyrir útlendinga er ekkert að finna um þetta efni enda eru mál-
fræðikaflamir oftast einungis um hreina beygingarfræði. Má þar t.d.
nefna Primer Snæbjamar Jónssonar (1927), sem þó hefði getað sótt
sér fyrirmyndir til áðumefndra bóka. Rækilega setningafræðiumfjöll-
un er hins vegar að finna hjá Stefáni Einarssyni (1945); um orðasam-
bönd sem tákna það að verknaður standi yfir, sé að hefjast eða honum
sé lokið er rætt sérstaklega (bls. 143-147 — Stefán talar í þessu sam-
bandi um „durative action“, „beginning action“ og „completed
action“, en á íslensku hafa þetta oft verið nefnd horf). Umfjöllun
Stefáns skipar raunar sérstakan sess í íslenskri málfræðisögu. Loks
má nefna hér að í PLIN segir að orðið maður sé stundum óákveðið
fomafn, einkum þó í talmáli (bls. 95).14 Stefán Einarsson (1945)
nefnir þetta hvergi. Jakob Jóh. Smári (1920:26,130) og Bjöm Guð-
finnsson (1944:61) segja hins vegar að þessi notkun sé erlend að upp-
runa og mæla gegn henni. Hér kemur því aftur til sögunnar sá af-
stöðumunur sem áður var nefndur. í íslensk-danskri orðabók
(1920-1924) er sagt að hægt sé að nota orðið maður sem fomafn
0,pronominelt“).15
1-4 Orðaforði
I samtalskafla bókarinnar er efni af fjölbreyttum toga. Þar em orð og
setningar sem varða ýmsar athafnir daglegs lífs; efnissviðin era fjöl-
þætt og orðaforðinn mikill. En þar sem hann er úreltur orðinn að hluta
er hann um leið forvitnilegur fyrir þá sem áhuga hafa á sögu orðaforð-
ans. Hann endurspeglar líka vel þá augljósu viðleiti að nota íslensk
orð sé þess kostur: Málvöndun er þar í fyrirrúmi. Hér má taka nokkur
dæmi:
14 Dæmi um þetta eru gömul eins og t.d. má sjá hjá Fritzner 1954.
15 Sigfús Blöndal (1920-1924) segir því fyrst að maöur sé notað „pronominelt“
an þess þó að kveða nánar að en seinna (1943) að orðið sé notað eins og óákveðið for-
nafn.