Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2003, Qupperneq 146

144
Margrét Jónsdóttir
(1) orð notuð í PLIN
appelsína (glóaldin)
banani/bjúgaldin
glóðað brauð
glómauk
pönnuegg, steikt egg
síma
taugaáfall/ taugaskak
tómatur/rauðaldin
orð algeng í nútímamáli
appelsína
banani
ristað brauð
(appelsínu-)marmelaði
spælt egg
hringja
taugaáfall
tómatur
Orðið pönnuegg (bls. 20) er þekkt úr matreiðslubókum, þótt það hafi
ekki öðlast hylli fremur en glóðað brauð. Glómauk (bls. 22) er líklega
appelsínumarmelaði, sbr. glóaldin sem gefið er sem hliðarorð (innan
sviga) við appelsínu (bls. 22). Aldinorðin eru fleiri því að við hlið orð-
anna banani og tómatur eru bjúgaldin og rauðaldin (bls 22). Það er
því eins og höfundar geri sér ljóst að þessi ágætu orð hafi ekki náð að
festa sig í sessi en vilji ekki láta hjá líða að koma þeim á framfæri.
Orðið taugaskak er notað við hlið orðsins taugaáfall (bls. 36). Sögn-
in síma (bls. 19) er í sömu merkingu og ‘hringja (í síma)’ nú. Hins
vegar er sögnin hringja notuð þegar talað er um að ‘hringja á (þjón-
ustu)stúlkuna’ (bls. 20), þ.e. í merkingunni ‘hringja bjöllu’.
Fróðlegt er að skoða hver þessara orða sem nefnd voru koma fyrir
í íslensk-danskri orðabók (1920-1924). Þar er steikt egg en ekki
pönnuegg, ekki heldur glóðað brauð. Orðið taugaskak er í bókinni en
ekki taugaáfall.16 Aldinorðin hafa ákveðna sérstöðu. í orðabókinni er
orðið aldin sérstök fletta. Á hinn bóginn eru engin dæmi um bjúgald-
in, rauðaldin og glóaldin. í orðabókinni er orðið aldinamauk og er
það merkt sem nýyrði. Orðið glómauk er þar hins vegar ekki. Sagn-
irnar síma og hringja eru notaðar á sama hátt og í PLIN; raunar merk-
ir síma líka ‘senda skeyti með ritsíma’ í orðabókinni.17 Að aldinorð-
16 Dæmið um orðið taugaáfall í kennslubókinni er elsta skráða dæmið um orðið.
í ritmálsskrá Orðabókar Háskólans (OH) er elsta dæmið í riti frá 1949.
17 Snæbjöm Jónsson (1927:81) notar sögnina/óna í sömu merkingu og hringja (í
síma) nú, í litlu eldri bók. í ritmálsskrá OH eru mörg dæmi um sögnina síma notaða í
sömu merkingu og hér en mun færri um sögnina/ó«a. Lausleg athugun á ritmáls