Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.03.1919, Blaðsíða 6

2
TÍMARIT V. F. í. 1919
veita þær aflinu í leiðslurnar út um alt landið. En
úreltar stöðvar eða óhentugar geta ekki unnið með
og leggjast því niður.
Auk þess sem stöðvarnar stækkuðu, hefir orðið
mikil fullkomnun á gerð þeirra og á öllum vjelum
og tækjum, sem að rafmagnsneyslu lúta. Áhöldin
verða einföld og fábreytt; stöðvarnar verða sam-
kynja. Alt miðar að því, að ákveða fyrirfram bestu
gerð vjela og tækja, er reynslan hefur kent mönn-
um, og sjá um, að einungis hið besta sje smíðað (mið-
ar að þvi að standardisera og normalisera). Smiðjurn-
ar geta þá gerl hlutina fyrirfram. pað verða færri
hlutir, sem gera þarf. Smíðarnar verða ódýrari og
greiðari.
J>essi framþróun hefur haft það í för með sjer, að
sífelt fjölgar þeim mönnum, sem aðnjótandi verða
rafmagns og framleiðslukostnaðurinn fer stöðugt
lækkandi þannig, að rafmagn getur æ betur kept við
önnur öfl, sem standa til boða. það ryður sjer til rúms
á nýjum sviðum í sífcllu. það skipar öndvegi til
ljósa og allrar iðnaðarvinnu og er að ryðja sjer til
rúms til suðu og hita.
Og nú kemur rafmagnið hingað. Hvaða erindi á það
hingað? Hvernig eigum við að taka á móti því? Eða
hið sama: Hvemig getum við bcst fært okkur reynslu
annara í nyt? J?að eru rafveitur til almenningsþarfa,
þar með talinn minni háttar iðnaður, sem hjer cr
átt við.
Erindið verður vitanlega það, að veita mönnum
neysluafl til allra þeirra hluta, sem með þarf. Og
markmiðið á að vera, að hver maður á landi hjer fái
kost á nægilegu rafmagni.
Yið verðum að taka á móti rafmagni svo hentug-
lega, sem kostur er á og svo að til einhverrar f r a m-
b ú ð a r verði. Við notum best reynslu annara með
þvi, í fyrsta lagi að hafa það hugfast, að hver stöð,
sem reist er, ber að skoða sem lið i einu kerfi. Kerfið
verður að einni heild þegar stöðvarnar stækka og
samtengjast. Jafnvel þó að sýnilegt sje, að einhvcr
stöð aldrei verði samtengd öðrum, verður hún samt
að vera samkynja Iiinum. Við verðum enn um langt
skeið að kaupa vjelar og efni frá útlöndum. ]?að er
geysimikið fje, sem til þess þarf. Verður það mjög
mikill þjóðarsparnaður, ef þau kaup eru gerð vel og
þannig, að þau gögn, sem keypt verða, verða sem
notadrýgst i landinu sjálfu.
í öðru lagi, að við högum okkar rafmagnsveitum
sem líkast því, sem best þckkist annarsstaðar. pannig
reisum vjer stöðvar í kauptúnum öllum. Mun þcss
eigi langt að bíða. J?ær vaxa og teygja sig sumstaðar
um nálægar sveitir. Síðar koma stöðvar í þjettbýlum
sveitum. J?á koma stærri stöðvar, sem ná yfir stærri
svæði, sem geta sameinað kauptúnsstöðvarnar og'
leitt afl inn í strjálbygðari hjeruð. pó að lokum verði
mestmegnis stórstöðvar, þá gera samt hinar minni
stöðvar, sem fyrst komu, sitt gagn, þar sem þær kenna
mönnum rafmagnsnotkun, og altaf má nota neyslu-
straumkerfi þeirra. Auk þess missa þær aldrei gildi
sitt, ef þær eru haganlega gerðar, þannig að þær geta
verið með i hinu stærra kerfi síðar meir. J?að væri
ókleyft að byrja með stærri stöðvum, t. d. stöð fyrir
almenningsþarfir um alt Suðurland, þar sem notkun-
in yrði of lílil í byrjun, þegar menn ekki luinna hana
alment. pó að útbreiðsla rafmagns til sveita sjc enn
mjög hæpið fyrirtæki, hjer á landi, þar sem landið er
tiltölulega mjög strjálbygt og lítl rælctað, þá er það
lílt viðunandi til lengdar, að bún ckki komist á, þar
sem % hlutar landsmanna búa í sveitum, og ef Rvík
er ekki talin, þá búa fjórir fimtu hlutar í sveitum en
einn fimti hluti í kauptúnum landsins.
En kauptúnastöðvarnar koma fyrst, og þær verða
að vera allar af sömu gerð, þar sem unt er, þ. e. a. s.
]>ær nota sömu straumtegund og sömu spennur. Sjer-
ílagi neysluspennan þarf að vera hin sama, en há-
spennur scm fæstar. Ragmagnsveitur í kauptúnum
verða að vera af sem fæstum tegundum og neyslu-
áhöld einnig.
Ef þessa er gætt, er mikið unnið, t. d.:
1) Kaup á efnum og áhöldum vcrða í stærri stil, og
þar með haganlegri.
2) Betur hægt að vanda áhöld og vjelar; við það
verða rafveitur í betra áliti hjá almenningi og
tryggingarf j elögum.
3) Hægt að nota sömu rafneyslugögn, livar sem
er á landinu.
4) Rafveita lærist fljótar og betur.
5) Unt að selja vjelar, sem orðnar cru of litlar einni
stöð, lil annarar eða lána varavjelar ef óhöpp
bera að höndum.
6) . Auðveldara að samtengja stöðvar þegar þörf
gerist.
í stuttu máli, við verðum að „standardisera“ og
„normalisera" öll okkar tæki, sem að rafmagns-
neyslu lúta. Og það því meir, en aðrir liafa getað,
sem alt er hjer í byrjun. J?að er ekki ráð, nema í tíma
sje tekið.
En sje það gert, er ekki ófrelsi að því, og i raun-
inni er ekki eins crfitt að framkvæma þctta, eins og
ætla mætti í fyrstu. Okkur er cðlilegast að reisa sem
mest vatnsaflsstöðvar og þær fá af sjálfu sjer sörnu
straumtegund — 3-fasa víxlstraum með 50 períóðum.
Um það leikur enginn vafi. Öðru máli er að gegna
um spennuna. J?ar er í rauninni, ef einungis er litið
á hverja stöðina einstaka, sín spennan best hverri.
En ef litið er á stöðvarnar i heild sinni og á landið
alt, verður reyndin önnur, og þar sem liætt er við
að menn frekar gæti hagsmuna í svip en lil lang-
frama, þá þarf hjer að hafa gætur á.