Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.02.1928, Blaðsíða 15

TIM A RIT V. F. 1. 1928
9
sem hjer liefir verið lýst, eru a'ð ýmsu leyti ófull-
komnar, jafnvel þó að allar vjelar sjeu í lagi, og
ófullkomleikinn þó líklega minni þar sem notaðar
eru vjelar frá Kyrrahafsströnd Bandaríkjanna en frá
austurströnd þeirra. Aðalgallinn er hjá hvorum-
tveggja sá, að talsvert rnikið af olíu (feiti) verður
eftir í mjölinu, hjá verksmiðjunum hjer á landi
venjulega 8—14% af þyngd mjölsins. Mjölið þykir
verri verslunarvara, því meiri feiti sem er í því, og
eftirtekjan af olíu verður auðvitað þvi nxinni, sem
meira af feiti verður eftir í mjölinu. Ýmsar þýskar
verksmiðjur hafa reynt að búa til vjelar fyrir full-
komnari vinsluaðferðir, og hefir þeim tekist það.
En aðferðin öll verður margbrotnari og útheimtir
meiri vjelar, og má þvi vera að fjárliagslegur ávinn-
ingur fáist lítill eða enginn með því að nota þessar
aðferðir. það mál hefi jeg hvorki haft tíma nje tæki-
færi til að rannsaka til neinnar hlítar. Engin slík að-
ferð mun notuð í neinni síldarverksmiðju hjer á
landi, og skal jeg aðeins Iýsa aðferðinni stuttlega
eftir frásögn verksmiðjunnar einnar (Schlotterhose
& Co., Gestemiinde).
Sildm er fyrst tætl í sundur í tætara. þaðan
flyst maukið með færisnigli i gerilsneyða r-
a n n. par er efnið gerilsneytt með gufuliitun, en
engri gufu hleypt saman við síldarmaukið, svo að
það blotnar ekki, eins og i sjóðaranum eftir amerísku
aðferðinni. Gerilsneyðingin tekur 15—20 minútur.
Frá gerilsneyðaranum fer hráefnið heint í þurk-
a ran n. Notuð er gufuþurka, ein eða fleiri, og blás-
ið lofti í gegnum þurkuna, lil þess að taka við vatns-
gufunni úr efninu, sem þurkað er. pessi eimur er
daunillur og er því ekki látinn rjúka út um reyk-
háf eða eimháf, heldur inn í einskonar eimþjetti
(Kondensator) og þaðan niður í vatnsþró með af-
rensli neðanjarðar. Með þessu móti verður mjög
lítil ólykt frá verksmiðjunni, en sje þess krafist, að
hún sje öldungis lyktarlaus, þá er dælt loftinu úr
loftrúminu fyrir ofan vatnsborðið í nefndri vatns-
þró, inn undir eldstæði, og þar með brend úr þurk-
eimnum þau ódaunsefni, sem kunna að vera þar
eftir hreinsunina i eimþjettinum.
Sje nú hráefnið svo magurt (fiskúrgangur sums-
konar, margar síldartegundir), að ekki þykir borga
sig að vinna olíu úr því, þá fer efnið beint úr þurk-
aranum til mölunar og sigtunar, eins og eftir ame-
rísku aðferðinni. En ef um feita síld er að ræða,
eins og hjer við land, þá fer liratið úr þurkaranum
yfir i feitivinsluvjelarnar (Extractions-
Anlage). par er feitin eða olían leyst úr mjölinu
með efnagreiningu, á þann liátt, að sanian við mjölið
er blandað vökva (bensíni, bensóli eða trichlor-
æthylen), sem leysir upp feilina úr mjölinu, þessi
vökvi síðan skilinn frá, og feitin (olían) losuð úr
honum aftur. Bensín og bensól hafa þann ókost, að
þeim fylgir eldhætta, en svo er ekki um þriðja efnið,
sem nefnt var, (nafnið ofl stytt og kallað einungis
,,tx-i“). Mest af því notast aftur, eftir að búið er að
greina úr því feitina, en samt rýrnar það nokkuð.
Mjölið blotnar við þessa meðferð, og þarf að endur-
þurka það, annað hvort í sjerstökum þurkara, sem
tilheyrir feitivinsluvjelunum, eða þá með því að láta
það ganga aftur í gegnum hinn fyrri þurkara. Ann-
ars eru feitivinsluvjelarnar svo margbrotnar, að ekki
er kostur að lýsa aðferðinni nánar hjer.
Svipaðar þessu eru vjelar frá Rud. A. Hartmann,
Berlín. pessar þýsku vjelar hafa rutt sjer mikið til
rúms á hvalveiðastöðvum, til þess að vinna hvalolíu
og hvalmjöl, en mjer er ekki kunnugt um livort þær
hafa ennþá náð notkun í svo stórum síldarverksmiðj-
um, sem lijer er um að ræða. Jeg tel þó rjett að
frekari rannsókn sje gerð uin þetta áður en afi'áðið
er um tilhögun nýrrar verksmiðju.
4. Vinsla úr fiskúrgangi.
Allar vinsluaðferðir og vjelar, scm notaðar eru
til vinslu á síldarmjöli, eru einnig nothæfar til þess
að vinna tiskimjöl úr fiskúrgangi. Ef fiskúrgangur-
inn er sva magur, að ekki þyki svara kostnaði að
vinna úr lxonum olíuna eða feitina sjerstaklega, þá
verður vinsluaðferðin aðeins þeim mun óbrotnari,
vinslustigin færri en við sildarvinsluna.
Við vinslu á þorskúrgangi og því um líku þarf þó
ávalt íið byrja vinsluna með því að læta efnið sund-
ur í sjerstökum t æ t a r a. pað er fyrirferðarlítið,
fremur ódýrt og ekki nijög aílfrekt áhald, sem
venjulega er sett í sjálfa liráefnisþróna. Úr tætaran-
um gengur hráefnið svo i skúffulyftu, sem skilar því
yfir i næsta áhaldið, venjulega beint í þurkar-
a n n, ef ekki á að vinna olíu sjerstaklega. Allir þurk-
arar, sem hæfa fyrir síldarvinslu, eru líka liæfir fyr-
ir fiskúrgangsvinslu án nokkurra breytinga, og koma
sömu kostir og gallar til gi’cina í báðum tilfellum.
Frá þurkaranum fer hratið síðan til m ö 1 u ix a r og
s i g t u n a r, annaðlxvort í einxi og saixia álialdi
(kvörn með sigti), eða í tveim aðgreindum áliöld-
um. I fiskúrgangi er oft íxxikið af önglum, og er áríð-
andi að þeir fari ekki i mjölið, sem oft er notað til
skepnufóðurs, og verður þvi að lxreinsa þá úr með
segulhreinsara.
Fiskúrgangur er beinameiri og hai’ðari en síldin,
og þarf því stei'kari og aflmeiri kvarnir til mölun-
ar á fiskúrganginum. Ef þux-kari i síldarverksmiðju
á að notast til fullnustu til þurkunar á fiskúrgangi
einhvern þann tnna ársins, sem ekki er um síldar-
vinslu að ræða, þax’f því ahnaðhvort að auka við
annari kvörn en þéirri, senx hæfir til mölunar á síld-
armjölinu, eða að geynxa nokkxxð af fiskúrganginuni
ómalað, til sölu eða til mölunar á öðrmn tíma xxrs.
Talið er, að úr liráum fiskúrgangi, þar sem mest
af efninu er þorskhausar og dálkar, fáist fiskiixxjöl