Freyr - 01.07.1919, Qupperneq 15

FEEYR.
77
Með lögum um nýbýli írá 6. nóv. 1897, og
lögum um lausamenn, húsmenn og þurrabúð-
armenn frá 22. nóv. 1907, befir átt að bæta
ur ábýla vöntuninni. En reynslan virðist nú
nægilega hafa sýnt, að nefnd lög hafa síður en
svo náð þessum tilgangi. í hinum fyrnefndu
lögum eru þau furðulegu ákvæði, að nýbýli
megi stofna á eyðijörðum og öðrum óbyggðum
löndum er engin getur sannaíi sína eign,1) í afrjett-
um og almenningum er sveitir og sveitafjelög
eiga, ef þau leifa það og sýslunefnd samþykkir.
Nýbýlismaður átti undir náð, hvort hann fengi
að byggja í afrjett eða á almenningum; og
þá ákváðu þessi lög, að hann skyldi, ef sveita-
stjórn vildi, borga árlegt gjald af býlinu þegar
fyrstu árin. Kostnað allann við áreið o. fi.
átti nýbýlis maður að greiða. Flest ákvæði
þessara laga voru þanuig, að lítil eða engin
hvöt var fyrir menn að ráðast í byggingar og
ræktun á þessum stöðum, miklu fremur hið
gagnstæða.
Húsmanna og þurrabúðarmannalögin voru
ekkert fremur en hin fyrnefndu til þess fallin,
að styðja að fjölgun býla, eða aukinni ræktun
landsins. ■— Enda hefir reynslan líka sýnt það, I
nema ef til vill rjett i krÍDg um kaupstaði, en '
þar er viða miður vel fallið til ræktunar. En
svo var nú heldur ekki um mikla rælct að tala,
því lögin kváðu svo á, að enginn mætti leigja
þurrabúð utan kaupstaða „nema henni fylgi
lóð, er að minsta kosti nemi dagsláttustærð.11
Og svo enu fremur: „Sýslunefnd getur breitt
svo til að látin sje aðeins 300 ferfaðma, en
stœrri má hún ekki setja hana en 2 dagsláttur.111)
Brot gegn lögunum varðaði 2—100 kr.
sektum. Ábúðartiminn á þessum jörðum þurfti
ekki að vera lengri en 8 ár, ef landsdrottni
svo þóknaðist, eða með öðrum orðum: nýbýlis-
maðurinn mátti búast við að fara þegar hánn
var um það bil búinn að laga svo til hjá sjer,
að bletturinn væri farinn að veita dálitinn
arð.
Eftir þeim búnaðarháttum, sem verið hafa
og verða munu hjer á landi, þar sem um akur-
yrkju er ekki að ræða heldur aðallega fjenað-
arrækt, þá virðist það nokkurnveginn sjálfsagt,
að nýbýlum þarf og á að fylgja bæði engjar
og beitiiand, eins og öðrum jörðum í sveit, svo
heitið geti að lífvænlegt sje á þeim. —
En eftir þeim ákvæðum sem hin áðurnefndu
lög höfðu, er sist að furða þó menn veigruðu
sjer við að leggja í kostnað við bæjarbygg-
ing og girðingar á svona jörðum, jafnvel þó
ábúðartíminn hefði verið lengri og alt landið
helmingi stærra.
Allir þeir sem kunnugir eru ísveitumhjer
á landi vita það, að landrými er svo mikið á
mörgum jörðum, líklega í flestum sveitum á
landinu, að gjörlegt er að skifta þeim í sund-
ur, jafnvel gera þrjár jarðir úr einni á
stöku stöðum, og hafa þó a. m. k. þegar frá
líður allgóð bú á hverri fyrir sig. — Þetta
er eigi unt að hrekja, því ýms dæmi sýna
það; og þær jarðir sem þannig hefir verið skift,
voru eigi stærri nje kostameiri áður þeim var
skift, en ýmsar jarðir eru nú. — En skifting
fram fór án nokkurrar laga þvingunar, þegar
t. d. börn og foreldrar áttu í hlut, eða af öðr-
Um ástæðum.
Það sem helst hefir staðið í vegi fyrir, að
jörðum væri skift er fyrst og fremst mótspyrna
jarða eigendanna. — Þeir hafa ekki með góðu
móti gefið kost á því, að láta af hendi neitt
af landinu, nje leyfa bygging nýbýlis. — í
öðru lagi hefir þá, sem vantaði jarðnæði, skort
dugnað og áræði til að taka ónumin lönd og
eyðijarðir til ræktunar og byggja á þeim. —
Þetta sjest m. a. á því, að margar jarðir hjer
og þar á landinu, sem áður voru byggðar yfir
langt tímabil, eru nú í eyði, og það sumar hverj-
') Lsturbreitingin hjer