Freyr - 01.01.1927, Blaðsíða 18

8
F 11 E Y R
svo litlu fé yrði koinið upp mannvirki er
varanlega varnaði framrensli Markár-
fljóts til Þverár.
Heima í héraði dylst ekki fyrir almenn-
ingi, hve þungum búsifjum vötnin þar
hafa valdið með landhroti, og sem farar-
tálmi fyrir héraðsbúa, og aðra, sem
yfir þau þurfa að sækja. Al' umræðum í
þinginu sést einnig, að þeim þingmönnum
er létu þetta inál til sín taka, var ljóst, að
hér var mikilvægt héraðsmál lagt í hend-
ur þeim, vottur þess er síðari liður þings-
ályktunarinnar.
Með því þeim, sem eigi er kunnugt um
viðhorfið austur þar, ef til vill finnst, að
hér sé um lítilfjörlegt hagsmunamál nokk-
urra jarða, eða í mesta lagi takmarkaðs
hluta einnar sveitar að ræða, væri eigi úr
vegi að draga fram, til skýringar um af-
stöðu þessa máls, nokkur atriði almenns
eðlis um vatnamál Rangárþings.
Aurvötnin í Rangárþingi.
Að eins stutt yfirlit yfir jökulvötn þau,
sem um langan aldur hafa verið ein hin
mestu eyðingaröfl, í hinum fögru og gróð-
ursælu sveitum Rangárvallasýslu.
Upp af Austur-Landeyjum, norðvestan
Eyjafjalla, gengur dalmyndað undirlendi
inn í aðalhálendið. Takmarkast undirlendi
þetta að norðan af fjallrana, er gengur frá
Tindafjallajökli, niður á Suðurlandsundir-
lendið, austan Rangárvalla. Niður í dal
þenna (Fljótshlíðardalinn) fellur Markár-
fljót; eykur það vatnsmagn sitt með mörg-
um kvíslum er koma undan skriðjökul-
tungum norðan í Eyjafjallajökli. Fellur
það vestur með Eyjafjallahálendinu að
norðan, og beygir til suðurs við Stóra-Dí-
mon, og' heldur þeirri stefnu til sjávar. Úr
Markárfljóti, sunnan Öldusteins, rennur
vatnsmikil kvísl vestur með Fljótshlíðinni,
sameinast hún Fl jótshlíðaránilm, eru þeirra
merkastar í innhlíðinni: Bleiksá, Merkiá
og Þverá, í úthlíðinni: Grjótá, Ivvoslækjará
og Flókastaðaá. Oftast er Fljótskvíslin
nefnd Þverá, bæði áður og eftir, að Fljóts-
hlíðarárnar falla í hana, fellur hún vestur
Suðurlandsundirlendið, sunnan Hvolfjalls,
sameinast henni síðan Rangárnar, eystri og
ytri, og' eftir að hafa sameinast þeirri síð-
ast nefndu, nefnist útfall þeirra allra Hólsá.
Fellur hún mi til sjávar, milli Þykkvahæj-
ar og Vestur-Landeyja.
Nokkru sunnar, en hin fyrnefnda kvísl
fellur úr Markárfljóti, rennur annar áil úr
því, fram miðjan Fljótshlíðardalinn, Af-
fallið, skilur það Austur- og Vestur-Land-
cyjar. Sunnan við Stóra-Dímon fellur annar
áll úr Markárfljóti, Álarnir, liggja þeir milli
Eyjafjallasveitar og Austur-Landeyja, aust-
an þeirra standa grösugir árhólmar, að-
skildir frá Eyjafjallasveitinni af sjálfu
Markárfljóti, og hlutaðir sundur af kvísl-
um, er falla milli Fljótsins og Álanna.
(Fauski, Dalsselsáll og Steinmóðarbæjar-
áll). Markárfljót með kvíslum sínum, eins
og aðrar ár, er undan jöklum falla, ber
fram mikinn aur með sér, skemmra eða
lengra fram á láglendið, sumt alla leið til
sjávar. Framburður Þverár er einnig' að
mestu kominn með kvísl þeirri er hún tek-
ur móti frá Markárfljóti.
Vatnsföll þessi hafa ekki frá upphafi
vega fallið sem að framan er greint. Jarð-
lagsmyndanirnar á svæðum þeim, sem þær
falla um eru þannig, að farvegsbreytingar
eru auðveldar og tíðar þegar hlaup eiga sér
stað. Frá því á landnámstíð og alt fram til
síðustu ára, hafa stórfeldar breytingar
orðið um legu þeirra, rekjum vér eigi
sögu þeirra hér. Bent skal á, í því sam-
bandi, rannsóknir fræðimannsins Brynjólfs
Jónssonar frá Minna-Núpi árið 1901 um
þetta efni, og niðurstöður þær er hann
kemst að, sem birtar eru í árbók hins ís-
lenska Fornleifafélags 1902; mæla miklar