Ljósmæðrablaðið - 15.12.1998, Blaðsíða 12

karllægar og byggi á fullnæging-
armunstri karla - stífna, þrýsta,
skjóta! (ibid:215).
T^fannfreeðin - öötai -Oísi daemi
Mannfræðingar hafa rannsakað
„fæðingarmenningu“ mismunandi
hópa um víða veröld og mun ég
nú greina frá einu slíku dæmi til
samanburðar við hið vestræna
viðhorf sem er, eins og undanfar-
andi umfjöllun gefur til kynna,
ekki alveg fullkomið. Vegna mik-
ilvægis fæðingarinnar má ætla að
hún sé samofín samfélagsheild-
inni og einnig að viðhorf hvers
samfélags til hennar endurspegli
það samfélag að einhverju leyti.
Að vissu marki má segja að á
vesturlöndum hafi fæðingarlækn-
irinn komið í stað fjölskyldunnar
sem sá rammi sem hún hefur
myndað utan um fæðinguna. En
víða annars staðar eru fjölskyldan
og samfélagið áfram þessi rammi
og um leið virkur þátttakandi í því
að taka á móti nýjum einstakling-
um í þennan heim þar sem konan
og barnið eru enn aðalleikararnir í
þessu mikla drama.
Etnógrafískt deemi
Mannfræðingurinn Claude Lévi-
Strauss greinir frá fæðingu hjá
konu af ættbálki Cuna indjána í
Suður-Ameríku sem þarfnast að-
stoðar shamans vegna fæðingar-
örðugleika (Lévi-Strauss 1979:-
318-327). í stað þess að taka
völdin af konunni í þessari erfíðu
reynslu hjálpar shamaninn henni
við virkja krafta hennar sjálfrar,
andlega sem líkamlega. Það er
ekki pláss hér til að fara náið í
sjálfa frásögnina af athöfn sham-
ansins þannig að ég mun ein-
göngu draga fram helstu þætti
meðferðarinnar. Shamaninn notar
langa (fæðingar)þulu sem inni-
heldur goðsagnir Cuna indjána
sem hann þylur yfir hinni bams-
hafandi konu. Konan á auðvelt
með að samsama sig þeim öflum
sem búa í táknum goðsagnanna
og með hjálp þeirra (og shamans-
ins) tekst henni að virkja krafta
eigin líkama og sálar. Þetta er
nokkurs konar sálfræðileg lausn
sem stuðlar að því að hjálpa kon-
unni í gegnum óbærilegar lfkam-
legar þjáningar. Shamaninn snertir
ekki líkama konunnar og veitir
ekki bein ráð heldur stuðlar söng-
urinn að styrkingu líffæris (í þessu
tilfelli móðurlífs) sem ræður ekki
við verkefni sitt. Á táknrænan hátt
fer shamaninn inn um leggöng
konunnar og kemur samræmi á þá
krafta hennar sem hafa farið úr-
skeiðis vegna þeirra erfiðleika
sem hún á í. Konan trúir goðsögn-
unum sem eiga sér djúpar rætur í
samfélagi hennar. 1 goðsögnunum
eru saga og hefðir samfélagsins
bundnar og með því að nota tákn
þeirra virkjar shamaninn krafta
stórs hóps, konu og barni til hjálp-
ar. Einnig auðveldar hann henni
það að skilja þessa sársaukafullu
reynslu og „lifa“ sársaukann.
Ólíkt því sem rætt hefur verið um
varðandi valdatöku sérfræðinga-
stéttar á „frumrétti“ konunnar er
indjánakona þessi sjálf gerð að
aðalleikara þess drama sem hún er
að ganga í gegnum, en undir leið-
sögn shamansins og með hjálp
andlegra krafta samfélags hennar.
í þessu tilviki má segja að þessir
kraftar séu líkamsgerðir (embod-
ied) í kroppi þessarar fæðandi
konu henni til hjálpar - andstætt
þeirri foucaultísku mynd sem
dregin hefur verið upp af „klínísk-
um“ fæðingum undir stjórn fæð-
ingarlækna á spítölum vestursins.
Karlar - konur, enn og aflur
Áður en ég slæ botninn í þessa rit-
gerð skulum við venda okkur yfir
hálfan hnöttinn á ný og líta aðeins
aftur á þá tvíhyggju náttúru og
samfélags sem áður var minnst á
og í því framhaldi á þá baráttu
sem Eæðingarheimili Reykjavíkur
háði við heilbrigðisyfirvöld í byrj-
un 10. áratugsins með þeim af-
leiðingum að fæðingarheimilinu
var lokað. Það þarf ekki að rýna
lengi á þessa deilu til áð sjá
ákveðinn anga kynjabaráttunnar.
Landspítalinn er, svo við setjum
hina foucaultísku sýn í málið,
megin virki þess sem almanna-
rómur kallar „læknamafíuna“ en
fæðingarheimilið var táknrænt
fyrir þá viðleytni kvenna að ná
„fæðingarrétti“ sínum aftur og
verða ráðandi í „eigin húsi“. Sem
sagt gamla sagan um slag kvenna
við karlaveldið. Þessum slag töp-
uðu konurnar en þær eru samt að
vinna á í stríðinu því sem betur
fer þá er hið almenna sem og hið
faglega viðhorf smám saman að
breytast hinni „náttúrulegu“ fæð-
ingu í hag. I dag koma læknar vart
nálægt fæðingum nema í neyðar-
tilfellum og konur eru í auknum
mæli famar að geta valið á hvern
hátt þær fæða, t.d heima, ef svo
ber við. Auk þess eru hlutverk og
völd ljósmæðra að aukast á ný.
Batnandi heimi er best að lifa.
Á bataóegi
f þessari ritgerð hefur verið dregin
upp fremur fráhrindandi mynd af
samskiptum læknastéttarinnar og
fæðandi kvenna síðustu 100-200
árin og það hefur verið lögð
áhersla á valdalegt ójafnvægi í
þeim samskiptum. Læknastéttinni
hefur verið gefið að sök að taka
stöðu sína fram yfír hagsmuni
kvennanna, en það er nú einu
sinni það sem stéttir gera, einkum
þær sem hafa einhver völd á sín-
um höndum - völd eru að sama
skapi sjaldgæf og þau eru eftir-
sótt. Er ekki eitthvað athugavert
við það að samfara bættum lífs-
kjörum á vesturlöndum hafi þörfrn
á læknum aukist að sama skapi?
Getur verið að ákveðnar stéttir
skapi þörf fyrir starfssvið sín og
12
LJÓSMÆPRAPLAPIE)