Freyr - 01.12.1940, Blaðsíða 20

194
FREYR
FRELSI
Á listasafni Einars Jónssonar er högg-
mynd, sem nefnist „í tröllahöndum". Þessi
orð standa á stalli hennar: „GuSmann ungi
sem fangi hjá tröllunum, Vana og Stein-
gerði“. Þau halda manninum á milli sín;
hann streitist við og horfir til himins. En
þau sleppa ekki, því að vaninn og steingerv-
ingin eru handföst. í svip þeirra eru meitl-
aðir drættir drambs og fyrirlitningar á
frelsi og lífi. Myndin er ógleymanleg og
brennir sig inn í vitund sjáandans. Efnið er
úr íslenzkum þjóðsögum, og kannast allir
við tröllin, sem rændu mennskum mönnum.
Örlög þeirra voru jafnan átakanleg: Ann-
aðhvort dóu þeir hryllilegum dauða strax
eða þeir urðu að búa það, sem eftir var
ævinnar hjá tröllum.
Svipaðs efnis er leikrit Ibsens um Pétur
Gaut, sem dvaldi um eitt skeið ævinnar hjá
dofrakónginum og þursum hans. Þar bjuggu
illvættir og álfar, galdranornir og drísil-
djöflar: Sumir voru tví- eða þríhöfðaðir,
aðrir með svínshausa. Með þessum óþjóða-
lýð átti Pétur samfélag; lá jafnvel við, að
hann gengi að eiga dóttur Dofrans og yrði
gerður að þursa. Sem betur fór, slapp
hann við það hlutskipti og fékk bjargað
frelsi sínu.
Þessu lík er og „Sagan af konunginum í
Svörtu eyjunum. Hann var fæddur til
frægðar og sigurs, kappi og konungborið
göfugmenni, fagur sem engill. En galdra-
nornin gerir hann að steini fyrir neðan
mitti — breytir fótum hans í marmara.
Hugarkvölum ógæfumannsins verður bezt
lýst með orðum skáldsins (E. H.):
Af örvænting knýtast æðamar
á öðling, sem sundur er kraminn.
Og kappi til frægðar, sem fæddur var,
af flagðkonu er svipum laminn.
Og hjartað er logandi’ af hatri og þrá
og hrellingum gömlum og ungum.
Þeim getur hann aldrei flúið frá
með fætur úr marmara þungum
Allar fela þessar sögur í sér djúpan sann-
leika um ágæti frelsisins og bölið, sem leið-
ir af glötun þess. En hvað er frelsi? Er það
fólgið í því, að vera sjálfum sér nægur, sem
var æðsta boðorð þursanna í höll Dofrans?
Það er stundum talið bera vott um sjálf-
stæði manna og þjóða að búa sem mest að
sínu og sækja helzt ekkert til annara. En
á þeirri hugsun grundvallast nágrannakrit-
ur, tollahöft og þjóðarígur, sem stuðla að
því að koma af stað styrjöldum.
Raunverulegt sjálfstæði byggist á allt
öðru. Ævi þjóða og manna, sem hafa tröll
fyrir lærifeður og þursaboðorð fyrir kenni-
setningar, hverfur sviplaus í sæ gleymsk-
unnar. Kærleikur, þrek og þekking eru þau
öfl, sem geta bjargað frá slíku hlutskipti
— eins og sagan um Pétur Gaut sýnir og
sannar. Þar bjargar ást Sólveigar Pétri úr
tröllahöndum.
Finnska skáldið Sillanpáá var spurður að
því, hvers vegna hann elskaði föðurlandið
sitt. Hann svaraði með þessum orðum:
„Kynni mín af fólkinu í sveitinni minni
hafa fært mér heim sanninn um það, að
þjóðin okkar hlýtur ávallt að vernda sitt
innra sjálfstœði, án tillits til tungu og hug-
arfars þeirrar erlendu þjóðar, sem við síð-
ar meir kunnum að verða háðir. Þess vegna
elska ég mitt fagra föðurland og hina göf-
ugu og sérkennilegu þjóð, sem byggir það.
Sú meðvitund er uppspretta ættjarðarástar
minnar. En hún sveipar fjöllin, dalina og
hæðirnar í þessu landi gullbjarma“.
Þessi orð voru sögð fyrir allmörgum ár-
um. Alveg nýlega hefir hin ágæta finnska
þjóð fært svikalausar sönnur á þau.
Fyrir 22 árum endurheimtu íslendingar
stjórnfrelsi sitt og sjálfstæði. Þá var kveðið
á þessa leið: