Freyr - 01.12.1940, Blaðsíða 21

FRE YR
195
Nú birtir yfir breiðum,
nú blika geislar víða
til lofts og hafs og hlíða
Nú hækka vonir flug.
Nú þýtur suðræn þíða
um þjóðarinnar hug.
Nú er sjálfstæðið aftur glatað. Geislar
fullveldissólarinnar blika nú ekki víða, eins
og Jakob Thorarensen komst að orði 1918.
Hún er sigin í sæ. Landið er á valdi er-
lends hers.
En hvernig er innra sjálfstœði okkar? Er
það einnig glatað? Svo finnst eflaust sum-
um. Og flestir geta verið sammála um, að
því sé mikil hætta búin. Ég er einn þeirra,
sem líta svo á. Innra með okkur sjálfum
búa skæðari óvinir en vopnaður her.
En vantraust hefir aldrei hjálpað nein-
um til sigurs. Það er skammt milli bölsýn-
innar annars vegar og trölldómsins í sölum
Dofrans hins vegar. Það er stutt leið frá
afturhaldskenndri vantrú á öllum og öllu
til Vana og Steingerðar, sem tóku Guð-
mann hinn unga til fanga. Trúleysi hefir
aldrei gefið neinum manni né þjóð óska-
byr. Forneskja er ekki vænleg til leiðsagn-
ar á framfarabraut.
Fyrst íslendingar hafa varðveitt andlegt
frelsi sitt í hálfa elleftu öld og borið sigur
úr býtum í viðureigninni við meir en þús-
und vetur, fyrst þeir hefa þolað eld og
brennistein, fyrst þeir aldrei hafa látið
kúgast né bugast af arðráni né þjökun inn-
lendra og erlendra óvina — fyrst þeir hafa
barizt við allt þetta ofurefli, þá ætti þeim
að vera vorkunnarlaust að halda velli
framvegis, þó að syrt hafi að um sinn.
Sagan um mennsku mennina, sem lenda
i tröllahöndum, er alltaf að gerast. Hún á
jafnt við þjóðir sem einstaklinga. Tignar
smáþjóðir, ein af annari, verða risum að
bráð. Þeir orga í eyru þeirra til þess að
trylla þær og villa. Við slíkt ofurefli er að
etja, að mörgum þykir horfa til vonleysis
og verða óttaslegnir.
En hættulegasti óvinurinn er einmitt
óttinn — hættulegri en óvættir þj óðsagn-
anna og ofbeldisseggir nútimans. Eigin
hugleysi er hræðilegra öllu öðru — og und-
anhaldið, sem af því leiðir. Nátengd þvi eru
svo fáræði, sjálfbyrgingsskapur og fordild,
sem einangra sig sjálf. Sá, sem brýnir sig
gegn öllum og öllu, líkt og broddgöltur, fær
aldrei að njóta ylgeisla sólar. Hann er van-
máttugur, ófrjáls. Hinn, sem ávallt viður-
kennir sanna og göfuga hluti, miðlar og
getur veitt þeim viðtöku, er konungur í
ríki sínu.
Skáldsnillingurinn Goethe lét svo um
mælt í hárri elli, að hann hefði engum
manni kynnzt, sem hann hefði ekki lært
eitthvað af. Alþýðuskáldið íslenzka, Stefán
frá Hvítadal, sem leit varla glaðan dag á
heilbrigðs manns vísu, segist eiga „öllum
gott að gjalda“. Þeir, sem þannig mæla með
réttu, eru alfrjálsir og síungir.
Vegur og gengi íslendinga var mest, þeg-
ar þeir höfðu allar dyr og alla glugga opna
fyrir menningaráhrifum álfunnar og um-
heimsins. Eymd þeirra og niðurlæging var
þá mest, þegar þeir voru mest einangraðir.
Nú er nábýlið við umheiminn orðið svo
mikið, að öllum hugsandi mönnum þykir
nóg um.
Landið okkar er stundum kallað Sóley,
fjallkonan eða norðursins gyðja. Einar
Benediktsson segir:
Um hana hringast hafblámans svið.
Hánorðurstjöldin glitra að baki.
Svo hátt hún sig ber undir heiðu þaki
með hrannadunum og straumanið.
Föðmuð af ylstraum á eina hlið,
á aðra af sæfarans harðleikna taki,
áttvís á tvennar álfustrendur,
einbýl, jafnvig á báðar hendur,
situr hún hafsins höfuðmið.
Svo farast snillingnum orð. En segja má
og, að ísland sé skip í útsænum. Við erum
dálítil skipshöfn, íslendingar, farþegar á